Doğum Öncesi (Prenatal) Vitaminler

Özet

• Doğum öncesi (prenatal) vitaminler, hamilelikte anne ve bebeğin artan besin ihtiyacını karşılamaya yardımcı olan, vitamin ve mineral içeren takviyelerdir. Sağlıklı bir gebelik için folik asit, demir, D vitamini, kalsiyum ve iyot başta olmak üzere bazı vitamin ve minerallerin yeterli alınması kritik önemdedir.
• Folik asit, gebelikten önce başlanıp ilk aylarda alınması gereken bir B vitaminidir. Bebekte nöral tüp defekti denilen omurga ve sinir sistemi problemlerini önlemeye yardımcı olur. Tüm anne adaylarına gebelik öncesi dönemden itibaren günlük 400 mcg folik asit takviyesi önerilir.
• Demir ve D vitamini, hamilelikte genellikle 2. trimesterden itibaren takviye edilir. Demir, anne adayında kansızlığı önlemek ve bebeğe gerekli oksijeni sağlamak için gereklidir. D vitamini ise anne ve bebeğin kemik sağlığı ve bağışıklığı için elzemdir. Türkiye’de 12. haftadan doğuma (ve lohusalık dönemine) kadar günde 1200 IU D vitamini ve ihtiyaca göre demir takviyesi yaygın olarak önerilmektedir.
• Kalsiyum ve iyot, bebeğin kemik gelişimi ve beyin-tiroid gelişimi için önemlidir. Kalsiyum ihtiyacı genellikle dengeli beslenmeyle karşılanmaya çalışılır; diyetle yeterli alınamazsa doktor önerisiyle takviye edilebilir. İyot eksikliğini önlemek için iyotlu tuz kullanımı ve gerekirse iyot takviyesi düşünülür.
• Multivitaminler, folik asit, demir, D vitamini gibi birçok vitamini tek tablete toplar. Dengeli beslenen anne adaylarında sadece gerekli vitaminleri ayrı ayrı almak yeterli olabilir. Ancak vegan/vejetaryen beslenme, çoğul gebelik, ergenlik çağında gebelik veya beslenme yetersizliği gibi durumlarda gebelik multivitaminleri ile ek destek gerekebilir.
• Prenatal vitamin seçiminde, takviyenin folik asit (en az 400 mcg) içerdiğine, A vitamininin güvenli dozda olduğuna, iyot ve B12 gibi önemli öğeleri barındırdığına dikkat edilmelidir. Aşırı vitamin alımından kaçınılmalıdır; çünkü fazlası fayda yerine zarar getirebilir. Örneğin, yüksek doz A vitamini (günlük >10.000 IU), doğumsal kusurlara yol açabilir.
• Vitamin takviyelerine başlama zamanı genellikle gebelik planlama dönemidir: folik asit gebelikten 1-3 ay önce, D vitamini ve demir gebeliğin 12-16. haftalarından itibaren doktor kontrolünde başlanır. Takviyeler genellikle tüm hamilelik boyunca (bazıları emzirme döneminde de) devam eder.
• Gereğinden fazla vitamin almak doğru değildir. Yağda çözünen vitaminler (A, D, E, K) vücutta birikir ve aşırı alımları hem anne hem bebeğe zarar verebilir. Su bazlı vitaminlerin (C ve B grubu) fazlası idrarla atılsa da yüksek dozlar mide-bağırsak rahatsızlıklarına veya diğer sorunlara yol açabilir. Bu yüzden doktorun önerdiği dozlara uymak ve dengeli beslenmeyi ihmal etmemek en güvenlisidir.

Doğum Öncesi Vitamin Nedir, Neden Gereklidir?

Doğum öncesi vitamin terimi, hamilelik sürecinde anne adayının kullanması önerilen vitamin ve mineral takviyelerini ifade eder. Gebelikte bebeğin büyümesi ve annenin vücudundaki değişimler nedeniyle bazı besin öğelerine duyulan ihtiyaç artar. Örneğin, kan hacmi arttığı için demir, yeni hücre ve doku oluşumu hızlandığı için folik asit ve diğer vitaminler normalden daha fazla gereklidir. İdeal olarak tüm vitamin ve mineraller dengeli beslenme ile alınmalıdır. Ancak, hamilelikte besin ihtiyacının tamamını sadece yiyeceklerle karşılamak her zaman mümkün olmayabilir. Özellikle folik asit, D vitamini, demir ve iyot eksikliği ülkemizde sık görüldüğünden, bu kritik öğeleri takviye etmek anne ve bebek sağlığı açısından hayati önem taşır.

Doğum öncesi vitamin takviyeleri, eczanelerde genellikle “prenatal vitamin” adıyla bulunan ve birden çok vitamini içeren tabletler şeklinde olabilir. Ayrıca, doktorlar gerekli gördüklerinde tek tek vitamin veya mineral preparatları (örneğin folik asit hapı, demir hapı, D vitamini damlası gibi) da reçete edebilirler. Amaç, hamilelik boyunca annenin vücudunda vitamin/mineral depolarını optimal seviyede tutarak bebeğin sağlıklı gelişimini desteklemek ve annede oluşabilecek eksikliklerin önüne geçmektir.

Özetle, prenatal vitaminler anne karnındaki bebeğin sağlıklı büyümesi, annelerde kansızlık veya vitamin eksikliği gelişmemesi, doğum kusurlarının önlenmesi ve annenin de gebelik sürecini sağlıklı geçirmesi için önemli bir destekleyicidir. Her anne adayı, özellikle planlı gebeliklerde, doktorunun önerisiyle uygun vitamin takviyelerine başlamalıdır.

Hangi Vitaminler ve Mineraller Gebelikte Önemlidir?

Hamilelik döneminde tüm vitamin ve mineraller gerekli olmakla birlikte, bazıları vardır ki gebelikte özellikle kritik roller üstlenir. Anne adaylarının en çok dikkat etmesi gereken vitamin ve mineralleri ve bunların faydalarını şöyle özetleyebiliriz:

Yukarıdaki liste gebelikte öne çıkan bazı vitamin ve mineralleri içerse de, diğer tüm vitaminler ve mineraller de sağlıklı bir hamilelik için gereklidir. Örneğin B6 vitamini anne adayının metabolizmasını ve bebeğin beyin gelişimini destekler; çinko ve magnezyum hücre büyümesi, bağışıklık ve enerji üretiminde rol oynar. Neyse ki, eğer anne adayı yeterli ve dengeli besleniyorsa çoğu vitamin ile minerali gıdalardan doğal olarak alır. Bu nedenle, her hamile kadının tüm vitaminleri ayrı ayrı haplarla alması gerekmez. Ancak özellikle yukarıda sayılan kritik besin ögelerinin eksik kalmamasına özen gösterilmelidir.

Ek olarak, son yıllarda Omega-3 yağ asitleri (DHA ve EPA) de gebelikte üzerinde durulan besin desteklerindendir. Omega-3 bir vitamin olmasa da bebeğin beyin ve göz (retina) gelişimi için çok önemlidir. Balık tüketen anne adayları, haftada 1-2 kez cıva oranı düşük balıkları (örneğin somon, hamsi, sardalya) yiyerek omega-3 ihtiyacını karşılayabilir. Balık yemeyen veya az yiyen anne adaylarının ise günlük 200-300 mg DHA içeren balık yağı veya alg yağı takviyeleri alması önerilebilir. Omega-3 takviyesi seçilirken, balığın karaciğerinden üretilen balık yağlarından kaçınılmalı (yüksek A vitamini içerdiği için), balığın gövdesinden elde edilen saf balık yağı tercih edilmelidir.

Folik Asit Neden Bu Kadar Önemlidir?

Folik asit, hamilelik denildiğinde ilk akla gelen vitamindir. Bunun sebebi, folik asidin anne karnındaki bebeğin gelişiminde hayati bir role sahip olmasıdır. Folik asit B grubu vitaminlerinden (B9 vitamini) biridir ve özellikle bebeğin nöral tüp gelişimi için gereklidir. Nöral tüp, embriyoda bebeğin beyin ve omuriliğinin oluşacağı yapıdır ve gebeliğin çok erken döneminde (döllenmeden sonraki ilk 4 hafta içinde) oluşur. Eğer bu süreçte anne adayında folik asit eksikliği varsa, nöral tüp defekti denen omurga veya beyin gelişim bozuklukları ortaya çıkabilir. Bu bozukluklar arasında spina bifida (omurga açıklığı) ve anensefali (beynin büyük kısmının gelişmemesi) gibi ciddi tablolar yer alır. Folik asit alımı, bebeğin omurga ve beyninde bu tür sorunların oluşma riskini büyük ölçüde azaltır.

Bu yüzden, her anne adayına gebelik planlama aşamasından itibaren folik asit takviyesi başlanması tavsiye edilir. Önerilen doz, günde 0,4 mg (400 mikrogram) folik asittir. Folik asidin faydalı olabilmesi için gebelikten en az 1 ay önce kullanılmaya başlanması ve hamileliğin ilk 12 haftası boyunca düzenli alınması önerilir. Çünkü bebeğin omurga ve sinir sistemi, gebeliğin 3. ile 4. haftalarında (yani daha anne adayı hamile olduğunun farkına varmadan) şekillenmeye başlar. Folik asidi önceden depolamak, bu kritik dönemde bebeğe koruma sağlar.

Bazı durumlarda doktorlar, standart dozdan daha yüksek doz folik asit (günlük 4-5 mg gibi) önerebilir. Örneğin daha önce nöral tüp defektli bir bebek doğurmuş annelerin, diyabet veya epilepsi hastalığı olanların, obezitesi (VKİ >30) olanların veya bazı özel ilaçları kullananların daha yüksek folik asit dozu alması gerekebilir. Böyle özel durumlarda doktorunuz sizi değerlendirecek ve gerekirse yüksek dozlu folik asit reçete edecektir.

Unutulmaması gereken nokta, folik asidin yalnızca tabletle takviye edilmesi değil, aynı zamanda folat içeren doğal besinlerin de bolca tüketilmesidir. Yeşil yapraklı sebzeler, brokoli, kurubaklagiller, fındık-fıstık, avokado ve portakal gibi gıdalar folik asitten zengindir. Bunları beslenmenize dahil etmek hem hamilelikte hem de genel sağlık için yararlıdır. Fakat çalışmalar göstermiştir ki tipik bir beslenme düzeniyle günlük folat alımı ortalama 200-300 mcg civarında kalır; bu miktar gebelikte ihtiyaç duyulan düzeyin altındadır. Dolayısıyla, diyet yoluyla alınan folat genellikle yeterli olmaz, mutlaka ilave folik asit tabletine ihtiyaç duyulur.

Özetle, folik asit gebelikte en kritik vitamindir desek abartmış olmayız. Sağlıklı bir gebelik ve sağlıklı bir bebeğin ilk adımı, folik asit desteğini zamanında almaktır. Bu takviyenin erken ve düzenli kullanımıyla, bebeğinizin yaşam boyu sağlığını etkileyebilecek ciddi doğumsal anomalilerin önüne geçebilirsiniz.

Hamilelikte D Vitamini, Demir, Kalsiyum Takviyesi Ne Zaman Gerekir?

Hamilelikte bazı vitamin ve minerallerin takviyesi belirli döneme veya ihtiyaca göre başlatılır. Her biri için uygun zaman ve gereklilik şu şekildedir:

D Vitamini: D vitamini, gebelikte anne ve bebek için kritik olan vitaminlerden biridir. Vücutta D vitamini eksikliği oldukça yaygındır ve gebelikte de bu sorun sıkça görülür. D vitamini, kalsiyumun bağırsaklardan emilimini arttırarak bebeğin kemik gelişimini destekler; ayrıca bağışıklık fonksiyonları ve sağlıklı doğum süreci için de önemlidir. Çoğu uzmana göre gebelik öğrenildiği andan itibaren D vitamini takviyesine başlanabilir. Özellikle Türkiye’de Sağlık Bakanlığı, gebeliğin 12. haftasından itibaren her anne adayına günlük 1200 IU D vitamini takviyesi önermektedir (bu genellikle damla formunda 9 damlaya denk gelir) ve bu desteğin emzirme süresince de devamını tavsiye etmektedir. Bazı doktorlar, D vitamini seviyesini ölçerek eksiklik durumunda daha erken veya daha yüksek dozda başlamayı da tercih edebilir. Genel olarak, ilk 3 aydan sonra D vitamini desteği tüm hamile kadınlar için önerilir ve gebelik boyunca sürdürülür. D vitamini takviyesi alırken, doktorunuzun önerdiği dozun dışına çıkmamalısınız; zira yüksek doz D vitamini kullanımının anne ve bebekte istenmeyen sonuçları olabilir (örneğin kan kalsiyum düzeyinin aşırı yükselmesi).

Demir: Gebelikle birlikte anne adayının demir ihtiyacı belirgin şekilde artar. Bunun nedeni, fetüsün oksijen ihtiyacını karşılamak üzere annenin kan hacminin ve kırmızı kan hücresi üretiminin artmasıdır. Demir, hem bebeğe oksijen taşıyan hemoglobin yapımı için hem de annenin kendi artan kan hacmini desteklemek için gereklidir. Türkiye’de gebelerin önemli bir kısmında demir depoları gebelik öncesinde de sınırdadır ve diyetle alınan demir de kısıtlı olabilir. Bu yüzden hamilelikte demir takviyesi genellikle şarttır. Ne zaman başlanacağına gelince: Hamileliğin ilk trimesterinde (ilk 12 hafta), demir takviyesi rutinde hemen başlanmaz, çünkü erken dönemde demir ihtiyacı biraz daha düşüktür ve ayrıca demir hapları bazı anne adaylarında mide bulantısı şikâyetini artırabilir. İkinci trimesterle (genellikle 4. ay civarı, 14-16. haftalardan itibaren) birlikte doktorunuz demir takviyesine başlamanızı önerecektir. Ülkemizde çoğu zaman 16. haftadan doğuma kadar günlük 30-60 mg elementer demir içeren haplar verilir. Eğer anne adayında gebeliğin başında saptanan anemi (kansızlık) varsa, demir takviyesine daha erken başlanabilir ve doz daha yüksek tutulabilir (örneğin günde 60-120 mg gibi, anemi düzelene kadar). Demir ilaçları çoğunlukla gebelik boyunca ve bazen doğum sonrasındaki lohusalık döneminde de bir süre kullanılmaya devam edilir.

Demir takviyesi kullanırken birkaç noktaya dikkat etmek faydalı olur: Demir hapınızı C vitamini içeren meyve suları (örn. portakal suyu) ile almak demirin emilimini artırır. Aksine, çay, kahve gibi içecekler veya süt ve süt ürünleri demir emilimini azaltabilir; bu nedenle demir ilacını aldıktan sonraki bir iki saat içinde bu gıdalardan kaçınmak daha iyi olur. Ayrıca demir hapları bazı kişilerde mide rahatsızlığı veya kabızlık yapabilir; bu durumda doktorunuza danışarak doz ayarlaması yapabilir veya demir şurubu gibi alternatif formlara geçebilirsiniz.

Kalsiyum: Kalsiyum desteği, hamilelikte ihtiyaç duyulan ancak her anne adayına otomatik olarak yazılmayan bir takviyedir. Çünkü kalsiyumun büyük kısmı beslenme yoluyla alınabilir. Yeterli süt ve süt ürünü tüketen gebelerde ekstra kalsiyum hapına çoğu zaman gerek kalmaz. Ancak anne adayının beslenmesinde kalsiyum yetersizse veya laktoz intoleransı gibi nedenlerle süt ürünleri tüketemiyorsa, doktorlar 2. veya 3. trimesterde kalsiyum desteği önerebilir. Genel olarak hamile bir kadının günlük kalsiyum ihtiyacı 1000 mg civarındadır. Örneğin günde 2-3 porsiyon süt/yoğurt/peynir tüketen bir anne adayı bu ihtiyacı karşılayabilir. Diyetle kalsiyum alınamıyorsa, genellikle gebeliğin ortalarından itibaren kalsiyum karbonat ya da sitrat formunda haplar verilebilir. Kalsiyum desteğinin zamanlaması ve dozu, anne adayının durumuna göre belirlenir. Önemli bir nokta, demir ve kalsiyum takviyelerinin aynı anda alınmamasıdır. Kalsiyum, demirin emilimini engelleyebilir; bu nedenle demir hapı ayrı, kalsiyum hapı ayrı zamanda (örneğin biri sabah, diğeri akşam) alınmalıdır.

Özetle, D vitamini ve demir takviyesi gebelikte çoğunlukla gereken desteklerdir ve belirli haftalardan itibaren başlanır. Kalsiyum takviyesi ise herkese değil, ihtiyaç halinde önerilir. Tüm bu destekler, doktor muayenelerinde anne adayının kan değerleri ve beslenme durumu değerlendirilerek planlanır. Doktorunuzun belirttiği doz ve süreye uyarak, bu takviyeler sayesinde bebeğinizin gelişimi için gerekli koşulları sağlamış olursunuz.

Hangi Durumlarda Multivitamin Kullanımı Önerilir?

Her hamile kadının multivitamin kullanıp kullanmaması, aslında kişisel ihtiyaçlarına ve beslenme durumuna bağlıdır. Genel olarak, dengeli ve çeşitli beslenen anne adaylarında temel bazı destekler dışında geniş spektrumlu bir multivitamin takviyesi almasına gerek olmayabilir. Temel desteklerden kasıt, yukarıda bahsedilen folik asit, D vitamini, demir ve iyot gibi eksikliği kritik sonuçlar doğurabilecek olanlardır. Sağlık Bakanlığı da her gebeye folik asit, D vitamini ve demir takviyesini rutinde önermekte, multivitamin tabletlerini ise şart görmemektedir. Eğer anne adayı tüm besin gruplarından yeterince tüketebiliyorsa, bu temel takviyeler çoğu zaman yeterli gelmektedir.

Bununla birlikte, bazı özel durumlarda gebelik multivitaminleri (birden fazla vitamin-mineral içeren haplar) kullanmak faydalı olur hatta gerekli hale gelir. Multivitamin kullanımı özellikle şu durumlarda önerilir:

• Beslenmesi yetersiz veya dengesiz olan anne adayları: Çeşitli sebeplerle sağlıklı beslenemeyen, tek tip besinle beslenen ya da iştahsızlık, aşırı bulantı-kusma gibi sorunlar yaşayan gebeler vitamin ve mineral eksikliklerine açıktır. Bu durumda multivitamin takviyesi genel bir destek sağlayacaktır.
• Belirli gıda gruplarını tüketmeyen anne adayları: Vegan veya vejetaryen gebeler buna örnektir. Özellikle B12 vitamini sadece hayvansal gıdalarda bulunduğu için, et ve türevlerini yemeyen anne adaylarının B12’yi mutlaka takviye alması gerekir. Aynı şekilde vejetaryen/vegan beslenenlerde demir, kalsiyum, omega-3 ve çinko gibi öğelerin de eksik kalma riski vardır; multivitaminler bu açığı kapatmaya yardımcı olur.
• Adölesan (ergenlik çağında) hamileler: Çok genç yaşta (hala büyüme çağında) hamile kalan anne adaylarının hem kendi büyüme ihtiyaçları hem de bebeğin ihtiyaçları üst üste gelir. Bu durum, besin ihtiyacını daha da artırır. Genç gebelerin beslenmesi yeterli olsa bile, vücut depoları tam gelişmemiş olabileceğinden multivitamin ve mineral desteği ile güvenceye alınmalıdır.
• Çoğul gebelik (ikiz, üçüz gibi) durumunda: Birden fazla bebeğe hamile olan anne adaylarının vücudu, tekil gebeliğe göre çok daha fazla besin öğesine ihtiyaç duyar. Örneğin ikiz gebelikte demir ve kalsiyum ihtiyacı artar. Bu nedenle, çoğul gebeliklerde doktorlar genellikle kapsamlı bir prenatal multivitamin ile ek destek verirler.
• Önceden beslenme yetersizliği veya kronik hastalığı olanlar: Emzirme döneminden hemen sonra tekrar hamile kalanlar, gebelik öncesi dönemde ciddi kansızlık veya vitamin eksikliği yaşamış olanlar, ya da Çölyak gibi emilim bozukluğu olan hastalıkları bulunan anne adayları da multivitaminlerden yarar görebilir.

Bu gibi durumlarda doktorunuz, sizin için en uygun multivitamini önerecektir. Multivitaminlerin içinde genellikle folik asit, demir, D vitamini, E vitamini, C vitamini, çeşitli B vitaminleri (B1, B2, B6, B12 vb), kalsiyum, çinko, iyot, magnezyum gibi pek çok unsur bulunur. Böylece tek seferde birden fazla eksik kapatılabilir. Ancak yine de multivitamin kullanırken de beslenmenize dikkat etmeniz gerektiğini unutmayın. Takviyeler, gerçek gıdaların yerini tutmaz; sadece destekler.

Son olarak, multivitamin alımının gerekliliği kişiye özeldir. Kimi hamileler yalnızca folik asit, D vitamini ve demirle sağlıklı bir gebelik geçirirken, kimileri için daha geniş bir yelpazede takviye gerekebilir. En doğrusu, doktorunuzun kan tahlilleriyle değerlendirme yaparak size özel tavsiyelerde bulunması ve gerek görürse multivitamin önermesidir. Gelişi güzel vitamin takviyesi kullanmak yerine, ihtiyaç duyduklarınızı hedefleyerek almak en güvenli ve etkili yoldur.

Doğum Öncesi Vitamin Seçiminde Nelere Dikkat Edilmelidir?

Eczanelerde ya da piyasada çok sayıda gebelik vitamini (prenatal multivitamin) markası ve çeşidi bulunmaktadır. Anne adayları için hangisinin daha uygun olduğunu anlamak kafa karıştırıcı olabilir. Doğru bir prenatal vitamin seçerken şu noktalara dikkat etmek gerekir:

• İçerdiği folik asit miktarı: Seçeceğiniz vitamin mutlaka yeterli düzeyde folik asit (en az 400 mcg) içermelidir. Çoğu prenatal vitamin bu miktarı içerir, ancak bazıları 800 mcg gibi biraz daha yüksek de olabilir. Önemli olan, önerilen dozun altında olmamasıdır.
• Demir ve D vitamini varlığı: İyi bir prenatal vitamin, genellikle 30 mg civarında demir ve günlük ihtiyacı karşılayacak düzeyde D vitamini (400-600 IU civarı, bazı ürünlerde 1000 IU) içermelidir. Çünkü folik asitle birlikte bu iki öğe gebelikte en gerekli takviyelerdendir. Eğer multivitamininizde D vitamini yoksa ayrı bir D vitamini almanız gerekebilir.
• İyot içermesi: Gebelikte iyot ihtiyacı arttığından, tercihen alacağınız vitaminin formülünde iyot da bulunmalıdır (çoğu prenatalde ~150 mikrogram iyot olur). İyot, her markada yer almayabiliyor; bu durumda doktorunuz iyotlu tuz kullanımı veya ayrı bir iyot tableti önerebilir.
• B12 ve diğer B vitaminleri: Özellikle B12 vitamini gebelikte eksikliği sık görülebilen ve bebeğin gelişimi için elzem bir vitamindir. Prenatal vitamininizin B12 içerdiğinden emin olun (genelde 2-3 mcg veya daha fazla içerir). Ayrıca B6, B1, B2 gibi diğer B vitaminlerinin de dengeli miktarlarda bulunması faydalıdır.
• A vitamini miktarı ve formu: Vitamin A gebelikte hem gerekli hem de dikkat edilmesi gereken bir vitamindir. Fazla A vitamini (özellikle retinol formunda) bebekte doğumsal kusurlara yol açabileceğinden, prenatal vitamininizin A vitamini içeriği güvenli sınırlarda olmalıdır. Genellikle gebelik vitaminleri 2500-5000 IU civarında A vitamini içerir ve bunun en az yarısı beta-karoten formunda olur (beta-karoten vücutta gerektiği kadar A vitaminine dönüşür, fazlası toksik olmaz). Siz de alacağınız ürünün etiketi üzerindeki A vitamini miktarına bakabilir, çok yüksek dozlardan kaçınabilirsiniz.
• Kalsiyum ve diğer mineraller: Prenatal vitaminlerde bazen kalsiyum da bulunur ancak doz genelde düşüktür (150-200 mg gibi), çünkü hapın boyutunu çok artırabilir. Eğer diyetiniz iyi değilse kalsiyum içeren bir prenatal seçmek avantajlı olabilir, fakat unutmayın ki yüksek miktarda kalsiyum gerekiyorsa ayrı bir takviye ile tamamlanır. Bunun dışında çinko, magnezyum, bakır, selenyum gibi mineraller de iyi bir prenatal vitaminin içinde düşük dozlarda yer alır. Bu mineraller vücudun pek çok fonksiyonuna katkıda bulunur; eksikleri ciddi sorunlara yol açabilir. Dolayısıyla seçeceğiniz ürünün geniş bir mineral yelpazesi sunması artı bir değerdir.
• Güvenilirlik ve kalite: Vitamin takviyenizi mutlaka güvenilir markalardan ve eczaneden temin etmelisiniz. Merdiven altı üretim yapan, Sağlık Bakanlığı onayı olmayan ürünlerden kaçının. Ayrıca son kullanma tarihine ve saklama koşullarına (örneğin bazı vitaminler serin yerde saklanmalı) dikkat edin. Doktorunuz veya eczacınız, güvendiği markalar konusunda sizi yönlendirebilir.
• Kişisel ihtiyaçlara uygunluk: Her anne adayının ihtiyacı farklı olabilir. Örneğin ikiz gebelikse veya anne adayı vegan besleniyorsa, belki daha yüksek demirli ya da daha yüksek B12’li bir takviye tercih edilebilir. Veya tam tersine, bazı anne adayları demiri ayrı olarak almayı tercih edip multivitamininde demir istemeyebilir (özellikle demir takviyesi mideyi rahatsız ettiyse). Bu gibi kişisel durumlarınızı doktorunuzla paylaşın, o da size uygun bir ürün önersin. Eğer hap yutmakta zorlanıyorsanız, çiğnenebilir veya toz formda prenatal vitaminler de mevcut – bunlar hakkında da bilgi alabilirsiniz.

Özetle, iyi bir doğum öncesi vitamin, hamilelikte gereken temel vitamin ve mineralleri uygun dozlarda içeren, güvenilir bir üründür. Seçim yaparken etiketini dikkatlice okuyun ve tereddüt ettiğiniz noktaları doktorunuza danışın. En iyi prenatal vitamin, sizin ve bebeğinizin ihtiyaçlarını en iyi karşılayan ve düzenli kullanabileceğiniz üründür.

Vitamin Takviyelerine Ne Zaman Başlanmalı, Ne Kadar Süre Alınmalı?

Vitamin takviyelerine başlama zamanı, hangi vitamin ya da minerale ihtiyaç duyulduğuna bağlı olarak değişir. Genel tavsiyeler şu şekildedir:

• Gebelik planlama dönemi: Aslında ideal olan, hamile kalmaya karar verdiğiniz andan itibaren bazı takviyelere başlamaktır. Özellikle folik asit takviyesi, gebelik öncesinde başlanması gereken bir vitamindir (en az 1 ay, tercihen 3 ay önce). Böylece vücudunuzda yeterli folat depolanır ve gebeliğin ilk günlerinden itibaren bebeğin gelişimine destek sağlanır. Folik asit dışında, planlama döneminde sağlıklı beslenmeye geçmek ve eğer mümkünse bir prenatal multivitamin başlamayı doktorlar önerebiliyor. Çünkü kimi zaman gebelik hemen gerçekleşmeyebilir ve bu arada vücuda genel bir takviye yapmak anne adayının depolarını doldurabilir. Özetle, gebelik planlayan her kadın, folik asit başta olmak üzere doğum öncesi vitamin desteğine başlayabilir.
• Hamileliğin ilk üç ayı (1. trimester): İlk 12 haftada folik asit takviyesine kesinlikle devam edilir. Eğer daha önce başlanmadıysa, hamile olduğunu öğrenen biri gecikmeden folik asite başlamalı ve 3. ayın sonuna kadar sürdürmelidir. Bunun yanı sıra ilk aylarda genellikle rutin olarak başka bir vitamin takviyesi şart değildir; çünkü embriyonun ihtiyaçları küçüktür ve annenin depoları bir süreliğine yeterli gelir. Bazı doktorlar, eğer anne adayının beslenmesi çok kötü ise ya da özel bir durumu varsa, ilk trimesterde de multivitamin önerebilir; ancak çoğunlukla bulantı kusma gibi şikayetlerin yoğun olduğu bu dönemde ekstra hap vermekten kaçınılır.
• İkinci trimester (4-6. aylar): Bu dönemle birlikte bebeğin büyüme hızı artar, plasenta gelişmiştir ve anne vücudunun yükü de artar. Demir takviyesi çoğunlukla 4. ay civarında (12-16. haftalarda) başlar ve doğuma dek sürer. Yine D vitamini desteği ikinci trimesterin başında veya gebeliğin tam ortasında (doktorun tercihine göre 12. hafta ya da en geç 20. hafta civarı) mutlaka başlanmış olur. 2. trimesterde folik asit takviyesi artık sonlandırılabilir; birçok doktor 12. haftadan sonra folik asidi keser çünkü nöral tüp gelişimi tamamlanmıştır. Ancak bazı prenatal multivitaminler içinde folik asit bulunduğu için, multivitamin kullanıyorsanız almaya devam etmiş olursunuz – bunun bir zararı yoktur. Bu dönemde ihtiyaç durumuna göre iyot takviyesi de gebeliğin başından itibaren verilmeye başlanmış olacaktır (özellikle iyotsuz tuz kullanan veya tiroid riski olanlara). Kalsiyum desteği ise, eğer gerekli görülürse 2. trimesterin sonlarına doğru veya 3. trimestere girerken başlanabilir.
• Üçüncü trimester (7-9. aylar): Bu dönemde anne ve bebek için demir, D vitamini takviyesi aynen devam eder. Bebeğin hızlı kemikleşmesi nedeniyle kalsiyum ihtiyacı en üst düzeydedir; dolayısıyla kalsiyum takviyesi başlanmışsa düzenli olarak alınır, başlanmamışsa da diyet kalsiyumundan emin olunmaya çalışılır. Bazı hekimler 28. haftadan sonra ek magnezyum desteği de verebilir (erken doğum riskini azaltmak veya kas kramplarını önlemek amacıyla), fakat bu rutinde her gebe için değildir. Üçüncü trimester boyunca prenatal multivitamin kullanıyorsanız devam edebilirsiniz. Doğuma yaklaşılan haftalarda (özellikle son 1 ay) demir hapının kesilmesini öneren hekimler olabilmektedir, zira doğum sürecinde kabızlık yapmaması veya bazı nadir durumlarda bebeğin sarılık riskini azaltmak için böyle bir karar alınabilir. Ancak bu kişisel bir değerlendirmedir; genel kural, doğuma kadar demir ve diğer takviyelere devam etmektir.
• Doğum sonrası ve emzirme dönemi: Soru her ne kadar “doğum öncesi” vitaminler üzerine olsa da, anne olduktan sonra da vitamin desteği konusu önemlidir. Emziren annelerde, D vitamini desteğine bebek için de devam edilir (bebeğe damla verilir). Anneye de demir eksikliği varsa demir ilacı bir süre daha kullandırılabilir. Emzirme döneminde annelerin ihtiyaçları yüksek olduğundan, lohusalar için özel multivitaminler de bulunmaktadır. Eğer doktorunuz uygun görürse, doğumdan sonra da birkaç ay vitamin-mineral desteği almanız hem kendi toparlanmanız hem de bebeğinize kaliteli süt sağlayabilmeniz açısından faydalı olabilir.

Genel olarak toparlayacak olursak, vitamin takviyelerine gebelikten önce veya en geç hamileliğin başlarında başlanmalı ve hamilelik süresince düzenli alınmalıdır. Hangi takviyenin ne kadar süreyle alınacağı, her anne adayının durumuna göre hekim tarafından planlanır. Önemli olan, bir takviyeye başladıysanız düzenli kullanmak ve doktor önerisi olmadan erken kesmemektir. Aynı şekilde, gerektiğinden uzun süre (örneğin yıllarca) kafanıza göre vitamin almaya devam etmek de doğru değildir. Her şeyin olduğu gibi vitaminlerin de fazlası zarar olabileceğinden, uygun zamanda başlayıp uygun zamanda bitirmek en doğrusudur.

Aşırı Vitamin Alımının Riskleri Nelerdir?

“Ne kadar çok, o kadar iyi” anlayışı vitaminler için geçerli değildir. Bilakis, gerekenden fazla vitamin ve mineral almak hem anne adayına hem de bebeğe zarar verebilir. Bu nedenle hamilelikte önerilen dozlara uymak ve doktor kontrolü olmadan yüksek doz vitamin kullanmamak gerekir. Aşırı vitamin alımının getirebileceği bazı riskler şunlardır:

• Vitamin A toksisitesi: Gebelikte en çok vurgulanan risklerden biri, A vitamininin fazla alınmasıdır. A vitamini yağda eriyen bir vitamin olduğu için vücutta depolanır ve yüksek miktarlara çıkarsa toksik etki gösterir. Özellikle günlük 10.000 IU üstü A vitamini alımları bebekte doğuştan anomalilere (özürlere) yol açabilmektedir. Bu nedenle karaciğer gibi A vitamini yönünden çok zengin gıdaları sık ve fazla tüketmek veya yüksek doz A vitamini içeren takviyeler almak sakıncalıdır. Prenatal vitaminler genellikle güvenli dozda A vitamini içerir; bu nedenle ekstra A vitamini hapı almak kesinlikle yasaktır.
• D vitamini fazlalığı: D vitamini de yağda eriyen bir vitamindir ve fazla alınırsa hiperkalsemi (kanda kalsiyum fazlalığı) yapabilir. Bu durum annede taşikardi, bulantı, böbrek problemleri gibi sorunlara yol açarken, bebeğe de zarar verebilir. Doktor kontrolü olmadan çok yüksek doz D vitamini ampulleri içmek veya gıda takviyelerini bilinçsizce üst üste kullanmak doğru değildir.
• B6 vitamini (Piridoksin) fazlası: Genellikle bulantıyı azaltmak için B6 vitamini takviyesi verilebilir ancak aşırı dozlarda uzun süre alındığında ellerde-ayaklarda sinir hasarı (uyuşma, karıncalanma) yapabileceği bilinmektedir. Bu tür yüksek dozlar ancak doktor reçetesiyle özel durumlarda verilir. Normal prenatal vitaminlerdeki B6 miktarı güvenlidir, fazlasını almaya çalışmaya gerek yoktur.
• C vitamini fazlası: C vitamini suda eriyen bir vitamin olsa da aşırı alındığında mide krampları, ishaller ve böbrek taşı riskinde artış yapabilir. Ayrıca çok yüksek dozlara alışan vücutta, doğumdan sonra bebeğin C vitaminine alışmasıyla ilgili teorik bazı sorunlar da tartışılmıştır. En iyisi, günlük ihtiyacınız kadar (gebelikte ~80-85 mg) C vitaminini gıda veya takviyeden almak, binlerce miligramlık “mega dozlardan” kaçınmaktır.
• Demir fazlası: Demir tabletlerini ihtiyacınız yokken veya önerilenden fazla almak, kabızlık, mide bulantısı, hazımsızlık gibi yan etkilere neden olabilir. Çok yüksek doz demir almaya devam etmek, vücutta demir birikimine yol açarak karaciğer ve diğer organlara zarar verebilir. Zaten vücut, ihtiyacı olmayan demiri emilimini azaltarak atmaya çalışır; fakat aşırı yükleme durumlarında oksidatif stres artışı gibi istenmeyen durumlar olabilir. Bu nedenle demiri de doktorun söylediği sürece ve dozda kullanmak önemlidir.
• İyot fazlası: İyot hem azlığı hem çokluğu sorun yaratabilen bir mineraldir. Yeterli iyot almak tiroid hormonları için şarttır; ancak gereğinden fazla iyot alındığında (örneğin çok yüksek dozlu iyotlu ilaçlar veya takviyeler kontrolsüz kullanıldığında) bu kez hipertiroidi veya tiroid iltihabı gibi problemler gelişebilir. Hamilelikte günde 250-500 mcg’dan fazla iyot almamak gerekir, normalde önerilen 220-250 mcg civarıdır. O nedenle, iki farklı multivitamin ürünü aynı anda almak gibi hatalardan kaçınmalısınız (çünkü her ikisi de iyot içeriyorsa toplam doz artar).
• Dengesiz çoklu takviyeler: Bazı anne adayları daha faydalı olacağını düşünerek birden fazla vitamin hapını birlikte alabiliyor ya da örneğin hem bir multivitamin hem ekstradan bir iki vitamin daha alıyor. Bu da istenmeden aynı vitaminin çakışıp aşırıya kaçmasına neden olabilir. Örneğin hem gebelik multivitamini hem de ayrı bir E vitamini alan bir kişi, farkında olmadan E vitamini fazlası alıyor olabilir. Ya da birden fazla takviye ürünü hepsi biraz B6 içerdiği için toplamda gereğinden çok B6 yüklenmiş olabilir. Bu nedenle, kullandığınız tüm takviyeleri doktorunuza bildirmeniz ve kafanıza göre ekstra ürün eklememeniz çok önemli.

Kısaca, vitamin ve minerallerin fazlası da en az eksikliği kadar tehlikeli olabilir. Özellikle gebelikte hem anne hem de gelişmekte olan bebek bu durumdan etkilenir. Bu yüzden “nasıl olsa yararlı” deyip yüksek dozlara çıkmadan, doğru miktarda ve kombinasyonda takviye almak gerekir. Doktorunuz size hangi vitaminin ne kadar alınacağını bildirecektir; bu talimatlara uymanız, hem fayda görmek hem de risklerden kaçınmak adına en doğrusudur.

Sık Sorulan Sorular