Bartholin kisti, vajina çıkışının her iki yanında bulunan Bartholin bezlerinden birinin kanalının tıkanması sonucu meydana gelen şişliktir. Bu bezler cinsel ilişki sırasında vajinanın yeterince nemli kalmasını sağlayan kayganlaştırıcı sıvıyı üretir. Bez kanalları tıkandığında içerdeki sıvı birikir ve zamanla kist (kese) oluşur. Bartholin kisti genellikle aktif cinsel hayata sahip genç kadınlarda görülür; her 100 kadından yaklaşık 2’sinde yaşamında en az bir kez Bartholin kisti veya apsesi görülebilir .Özellikle 20–30 yaş arası kadınlarda daha sık rastlanır.
Bartholin kisti nedir?
Bartholin kisti, Bartholin bezinin tıkalı kanalından kaynaklanan sıvı birikimiyle oluşan yumuşak, şişlik şeklindeki bir yapıdır. Normalde bartholin bezleri vajinanın girişinin hemen yanı başında yer alır ve ilişki sırasında vajinanın yeterince ıslak kalmasını sağlayan kayganlaştırıcı sıvıyı salgılar. Kanal tıkandığında bez içinde biriken bu sıvı boşaltılamaz ve kist meydana gelir. Bartholin kistleri genellikle zararsızdır, ancak büyürse veya enfekte olursa rahatsızlık verebilir. Bartholin apsesi denilen durum ise kistin içindeki sıvının enfeksiyon kapıp irin biriktirmesiyle oluşur.
Bartholin kistleri genellikle tek taraflıdır, ancak nadiren her iki bezde de aynı anda kist görülebilir. Kist boyutu kişiden kişiye değişir; bazen bezelye tanesi büyüklüğünden daha büyük bir yumru haline gelebilir. Küçük kistler çoğu zaman belirti vermez ve tesadüfen fark edilir. Tekrarlayan kist oluşumunda doktorlar cerrahi yöntemlerle daha kalıcı çözümler önerebilir.
Belirtileri nelerdir?
Bartholin kisti başlangıçta ağrısız bir yumru olarak ortaya çıkabilir; kist büyüdükçe veya enfekte olduğunda şu şikayetlere yol açar:
- Vajina girişinde şişlik: Genellikle bir tarafta, labiadan (dış dudaktan) şişlik veya dolgunluk hissi oluşur.
- Ağrı ve hassasiyet: Kist büyüdüğünde veya iltihaplandığında, şişkin bölge hassaslaşır ve dokununca ağrı hissedilebilir. Otururken veya yürürken rahatsızlık artabilir.
- Cinsel ilişki sırasında ağrı: Kist varlığında ilişkiye girerken bölgedeki baskı nedeniyle ağrı duyulabilir.
- Enfeksiyon belirtileri: Eğer kist iltihaplanırsa ateş, yorgunluk hissi ve genel halsizlik eşlik edebilir.İncelemelerde kızarıklık ve şişlik belirginleşebilir.
Küçük ve enfekte olmayan kistler genellikle fark edilmez. Ancak kist büyüdükçe vajina girişinde elle hissedilebilen kitle veya yumru şeklinde görünür. Enfeksiyon gelişmesi durumunda kist çok ağrılı bir apse halini alabilir; bu durumda bartholin kisti uzun süreli ateşe ve ciddi rahatsızlığa neden olabilir.
Neden oluşur?
Bartholin kistinin temel nedeni bezin salgı kanalının tıkanmasıdır. Bu tıkanıklık şu durumlar sonucu meydana gelebilir:
- Enfeksiyonlar: Vajinal bölgedeki bakteriyel enfeksiyonlar veya cinsel yolla bulaşan hastalıklar (örneğin klamidya, gonore) kanalı tıkayarak kist oluşumuna yol açabilir.
- Vajinal travma: Doğum, vajinal bölge yaralanmaları veya cerrahi müdahaleler gibi fiziksel travmalar kanalda tıkanmaya neden olabilir.
- Mukoza birikimi: Bezlerden salgılanan sıvının doğal yollarla temizlenememesi (örn. yoğun mukus üretimi) de kist oluşturabilir.
- Tekrarlayan inflamasyon: Uzun süre tekrarlayan iltihabi durumlar zamanla kanalı tıkayabilir.
Özellikle klamidya ve gonore gibi cinsel yolla bulaşan bakteriler Bartholin bezi kanalını tıkayıp kiste yol açabilir. Ayrıca vajinal florayı bozan diğer bakteriler (örneğin E. coli) da nadiren kist oluşumuna katkıda bulunur. Başka bir deyişle, kadınların vajinal bölgesinde enfeksiyon riskini artıran her durum Bartholin kisti ihtimalini biraz yükseltebilir.
Nasıl teşhis edilir?
Bartholin kisti teşhisi genellikle hastanın hikayesi ve fizik muayene ile konur. Doktor vajina girişinde şişlik veya kitle varlığını elle muayene eder. Küçük kistler elle zor fark edilebilir; enfekte büyük kistlerde muayene sırasında hassas, kırmızı bir şişlik belirgindir.
Gerekirse enfeksiyon kaynağını öğrenmek için kistten veya apseden küçük miktarda örnek alınarak laboratuvarda mikrobiyolojik test yapılabilir.Örneğin kan ve vajinal akıntı kültürü ile kisti enfekte eden bakteri veya cinsin belirlenmesi sağlanır. Bu, antibiyotik seçimi açısından yol göstericidir.
40 yaş üzeri kadınlarda ilk defa Bartholin kisti oluştuysa veya kist tekrar ediyorsa doktorlar kanser riskini dışlamak için biyopsi önerebili Menopoz sonrasında ortaya çıkan Bartholin kistinde malignite olasılığı biraz daha yüksektir. Bu durumda doku incelemesi (biyopsi)yle kesin tanı konması önemlidir.
Tedavi yöntemleri nelerdir?
Bartholin kisti tedavi seçenekleri kistin boyutu, ağrı ve enfeksiyon durumu gibi faktörlere göre belirlenir. Tedaviler şu şekilde gruplandırılabilir:
- İzlem (takip): Küçük, ağrısız Bartholin kistleri genellikle tedavi gerektirmez. Bu tip kistler doktor gözetiminde izlenir ve düzenli kontrollerle takip edilir.
- Oturma banyoları: Bartholincezire önerilen basit yöntemlerden biri, 3–4 gün boyunca günde birkaç kez ılık suya oturma banyosu yapmaktır. Sıcak su oturma, kistin içindeki sıvının boşalmasına yardımcı olur ve ağrıyı hafifletebilir. Ancak bu yöntem sadece küçük, enfekte olmayan kistlerde işe yarar; büyük veya iltihaplı kistler için tek başına yeterli değildir.
- İlaç tedavisi: Eğer kist enfekte olmuşsa doktor antibiyotik reçete edebilir. Antibiyotikler, bartolin bezindeki bakteriyel enfeksiyonu tedavi ederek iltihaplanmayı kontrol altına alır. Kistin ağrısını azaltmak için ağrı kesici ilaçlar da önerilebilir. Önemli bir not: Apse cerrahi yolla boşaltıldıktan sonra antibiyotiğe nadiren ihtiyaç duyulur; ancak enfeksiyon önceden varsa antibiyotik tedavisi sürece destek olur.
- Cerrahi müdahaleler: Ağrılı, büyük veya tekrarlayan kistler için çeşitli cerrahi yöntemler kullanılır. En sık uygulananlar şunlardır:
- Drenaj (Boşaltma): Lokal anestezi altında kist veya abseye küçük bir kesi yapılır ve içindeki sıvı boşaltılır. Bu işlem hastaya hızlı rahatlama sağlar, ancak yalnızca drenaj yapılırsa kist yeniden dolabilir. Bu nedenle çoğu zaman aşağıdaki yöntemlerle kombinasyon halinde uygulanır.
- Marsupiyalizasyon: Kist duvarına açılan kesik dikişlerle vajina duvarına sabitlenir ve iç duvarı dışarı doğru çevrilir. Böylece kalıcı bir drenaj kanalı oluşturulur. Kistin içeriği sürekli olarak boşalacağı için nüks riski azalır. Genellikle tekrarlayan kist ve apselerde tercih edilir.
- Word kateter uygulaması: Açılan kist boşaltıldıktan sonra içine şişirilebilir balonlu bir kateter yerleştirilir. Kateterin ucu vajinalda dışarıda bırakılır ve balonu 1 ay kadar şişirili halde tutulur. Bu süre boyunca kist duvarı altında yeni bir kanal oluşur. Kateteri düzenli oturma banyolarıyla kombinlemek iyileşmeyi hızlandırır. Word kateter yöntemi kist nüksünü azaltan etkili bir seçenektir.
- Kistin veya bezin çıkarılması (eksizyon): Çok büyük, sürekli nüks eden veya diğer tedavi yöntemleriyle iyileşmeyen kistler için Bartholin bezinin bir kısmı veya tamamı cerrahi olarak alınabilir. Bu işlem kesin çözüm sağlar ancak normal bez işlevleri kaybolur. Genellikle menopoz sonrası kadınlarda veya kanser şüphesi olan olgularda tercih edilir.
Tedavi sonrası genellikle birkaç günlük dinlenme yeterlidir. İşlemin türüne bağlı olarak birkaç hafta süresince havuza/denize girilmemesi, ılık su oturma banyosu yapılması ve pansuman önerilebilir. Cerrahiden sonra bölge temiz tutulmalı, ağır fiziksel aktivitelerden ve cinsel ilişkiden birkaç hafta kaçınılmalıdır. Tedavi edilen kist genellikle bir-iki hafta içinde iyileşme belirtisi gösterir.
Doğal yöntemler işe yarar mı?
Bartholin kisti için bilinen özel bir “bitkisel çözüm” bulunmamaktadır. Hastalar genellikle evde doğal malzemeler (bitkisel kompresler, çaylar, tuzlu su gibi) denemeyi düşünse de uzmanlar bu yöntemlerin tedaviyi sağlamadığını vurgular. Doktorlar, bitkisel veya ev yapımı yöntemlerin yalnızca geçici rahatlama sağlayabileceğini, kisti tamamen ortadan kaldırmadığını belirtir. Bu nedenle, tıbbi tedavi yerine doğal yöntemlere güvenmek tavsiye edilmez.
Yapılabilecek en basit destekleyici uygulama ılık su oturma banyosudur. Bu yöntem semptomları hafifletebilir ama kisti tamamen yok etmez. Geri kalan tedaviler (antibiyotik, drenaj vb.) mutlaka uzman kontrolünde gerçekleştirilmelidir. Özetle, doktor önerisi olmadan aktarlardan alınan bitkisel kremler veya karışımlar uygulamamak önemlidir.
Gebelikte Bartholin kisti riski var mı?
Bartholin kisti üreme çağındaki kadınlarda sık görüldüğü için gebelikte de ortaya çıkabilir. Ancak hamilelik bu kistin oluşum sıklığını belirgin şekilde artırmaz. Hamilelikte mevcut bir Bartholin kisti genellikle anne veya bebeğe doğrudan zarar vermez. Büyük ya da enfekte bir kist varsa anne adayının konforunu bozabilir ve ateşe neden olabilir, bu durumda mutlaka tedavi gerekir.
Tedavi yaklaşımları gebelikte de aynıdır. Küçük, ağrısız kistler takip edilebilir; enfeksiyon gelişirse uygun antibiyotikler ve oturma banyoları kullanılabilir. Gerekirse kist boşaltma gibi cerrahi işlemler de hamilelik dönemine uygun güvenli tekniklerle yapılabilir. Genel olarak, hamilelikte Bartholin kisti direkt olarak bebeğe zarar vermez. Önemli olan doktor kontrolünde takip olup enfeksiyona izin vermemektir.
Kistin tekrar etmesi nasıl önlenir?
Maalesef Bartholin kisti bazen tekrar edebilen bir durumdur. Nüks riskini azaltmak için şu önlemler faydalıdır:
- Tam tedavi ve takip: Kist veya apsenin doktorun önerdiği biçimde tamamen boşaltılması ve enfeksiyonun tamamen iyileştirilmesi gerekir Yalnızca yarım kalan tedaviler kistin yeniden dolmasına yol açabilir
- Hijyen ve korunma: Korunmasız cinsel ilişkiler Bartholin kistiyle ilişkili bazı enfeksiyonları tetikleyebilir. Bu nedenle cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korunmak (örneğin prezervatif kullanmak) önemlidir Genital bölge temiz ve kuru tutulmalı, gün içinde çamaşırlar düzenli değiştirilmelidir.
- Rahat kıyafet: Çok sıkı iç çamaşırı veya dar pantolonlar genital bölgede sürtünmeyi artırarak rahatsızlık verebilir. Nüks riskini azaltmak için pamuklu ve rahat kıyafetler tercih edilmeli, ıslak mayo veya çamaşırlarda uzun süre kalınmamalıdır
- Kalıcı cerrahi yöntemler: Tekrarlayan kist vakalarında doktor marsupiyalizasyon veya kistin alınması gibi kalıcı yöntemleri önerebilir. Bu tür işlemlerde yeni bir drenaj kanalı oluşturulur veya bez çıkarılır, böylece kistin yeniden oluşma ihtimali düşer
Bartholin kistinin yeniden çıkmasını tamamen önleyecek sihirli bir yöntem yoktur. Ancak düzgün tedavi, hijyen kurallarına uyum ve doktor kontrolleri tekrarlama olasılığını azaltır Herhangi bir şüpheli belirti fark edildiğinde tekrar vakit kaybetmeden kadın doğum uzmanına başvurmak en güvenilir yaklaşımdır.