Düşük Hapı Nedir? Ne İşe Yarar, Nasıl Kullanılır

Özet

• Düşük hapı nedir? Gebeliği ilaçla sonlandırmak için kullanılan medikal abortus yöntemidir. İki aşamalı bir tedavidir: önce progesteron hormonunu bloke eden mifepriston, ardından rahmin kasılmasını sağlayan misoprostol kullanılır.
• Ne zaman kullanılır? Genelde gebeliğin ilk 10–11 haftasında (ilk trimester) uygulanır. Pek çok klinik ve kılavuza göre 10 haftaya kadar (yaklaşık 70–77 gün) bu yöntem etkilidir. İleri gebelik haftalarında cerrahi kürtaj tercih edilir.
• Nasıl uygulanır? Önce 200 mg mifepriston hapı alınır (gebeliğin devamı için gerekli progesteron hormonu bloke edilir). 24–48 saat sonra 4×200 µg misoprostol alınır; bu haplar vajinal, dilaltı veya yanak içi şeklinde uygulanır. Miso rahmi kasılarak gebeliğin atılmasını sağlar. Gerekirse doktor ikinci doz misoprostol verebilir. İkinci hap sonrası genelde 4–6 saat içinde şiddetli kramp ve kanama başlar.
• Belirtiler ve yan etkiler: Düşük sürecinde kramp ağrısı ve kanama olur; kanama adet kanamasından daha yoğun olabilir. Mide bulantısı, kusma, ishal, baş dönmesi, titreme veya ateş gibi etkiler misoprostol sonrası ortaya çıkabilir. Bu belirtiler genellikle 24 saat içinde azalır; aşırı kanama, yüksek ateş veya şiddetli bulantı 24 saati aşarsa doktora başvurulmalıdır. Komplikasyon riski düşüktür; nadiren parça kalması, enfeksiyon veya aşırı kanama görülebilir.
• Kimler kullanamaz? Tıbbi düşük, dış gebelik şüphesi (ektopik gebelik), rahim içi araç (spiral) varken, pıhtılaşma bozukluğu, ciddi karaciğer/kortizol hastalığı veya ilaca alerji durumunda önerilmez. Ayrıca gebelik çok ilerlemişse veya hasta talimatlara uyamıyorsa bu yöntem uygun değildir.
• Evde vs. klinikte kullanım: Erken gebeliklerde, uzman gözetimiyle uygun koşullarda ilaçları evde almak mümkün kabul edilir. Klinikte kullanımda doktor takibi, ultrason ve acil müdahale imkânı olur; evde kullanımda gizlilik ve konfor avantajdır ancak olası komplikasyonlarda iletişim önem kazanır.
• Yasal durum: Türkiye’de isteğe bağlı kürtaj 10 haftaya (tecavüz durumunda 20 haftaya) kadar yasal izinlidir. 18 yaş altındakiler için vasi, evli kadın için eş izni gerekir. Dünyada yasalar büyük farklılık gösterir: Çoğu sanayileşmiş ülkede geniş ölçüde izin verilirken, yaklaşık 100 ülkede sadece kısıtlı durumlarda serbesttir ve ~22 ülkede tamamen yasaktır.
• Takip ve iyileşme: Doktor, özel duyarlı gebelik testleri veya ultrasonla kürtajın tam olup olmadığını kontrol eder. Evde yapılan testler 5 hafta kadar yanlış pozitif sonuç verebilir. Adet 4–8 hafta içinde normale döner. 8 hafta geçmesine rağmen gelmezse doktora danışılmalı. Korunma yöntemine hemen başlanmalıdır, çünkü kürtaj sonrası hızlı gebe kalmak mümkündür.
• Alternatif yöntemler ve danışmanlık: Cerrahi kürtaj (vakum aspirasyonu veya küretaj) diğer seçenektir. Gebelik kararı öncesi/sonrası psikolojik ve tıbbi danışmanlık hizmetlerinden (kadın-doğum klinikleri, cinsel sağlık merkezleri gibi) yararlanmak önemlidir.

Düşük hapı nedir?

Düşük hapı, gebeliği cerrahi girişim olmadan ilaç kullanarak sonlandırmaya yarayan bir tıbbi yöntemdir. Tıptaki adıyla medikal abortus veya tıbbi kürtaj olarak da bilinir. Bu yöntemde gebelik içeren rahim dokusunun atılması için iki ilaç kullanılır. Mifepriston adlı ilk hap, vücudun progesteron hormonunu bloke eder ve döllenmiş yumurtanın rahim duvarına tutunmasını engeller. İkinci aşamada alınan misoprostol hap ise rahim kasılmalarını artırarak gebeliği kanama yoluyla dışarı atar. Gebelik, cerrahi işlem olmadan birkaç gün içinde sonlanır. Tıbbi abortus, özellikle gebeliğin ilk trimesterinde (ilk 3 ayda) güvenli ve etkili bir yöntem olarak kabul edilir.

Ne zaman ve kimler tarafından kullanılır?

Tıbbi kürtaj genelde gebeliğin erken döneminde tercih edilir. Dünya sağlık otoriteleri ve uzman örgütler, bu yöntemin ilk 10-11 hafta (yumurtlamadan sonraki yaklaşık 70-77 gün) içindeki gebeliklerde güvenli ve etkili olduğunu bildirir. Genel olarak 10 haftayı geçen gebeliklerde etkinlik düşeceği için cerrahi yöntem tercih edilir.
Kimler uygundur? Genel sağlık durumları uygun olan, erken gebelik isteyen erişkin kadınlar için uygundur. Hekim, hastanın öyküsü ve yapılan ultrasonla gebelik süresini tespit eder. Örneğin rahim anomalileri, büyük miyomlar gibi durumlarda medikal abortus cerrahiye tercih edilebilir. Astım gibi bazen cerrahi risk oluşturan durumlarda bile tıbbi düşük uygulanabilir. Ancak, gelişmiş gebelik haftası veya hasta talimatlara uyamama hâlinde farklı yöntem (cerrahi kürtaj) düşünülür.

Kullanılan ilaç türleri (mifepriston, misoprostol)

Düşük hapı protokolü iki ilaç içerir: Mifepriston ve Misoprostol. Mifepriston, progesteron reseptörlerini bloke ederek gebeliğin ilerlemesi için gerekli hormon desteğini keser. Özellikle rahimdeki döllenmiş yumurtanın tutunmasını engeller ve rahim ağzını yumuşatır. Misoprostol ise prostaglandin E1 türevidir ve rahim kasılmalarını güçlendirir. Bu sayede rahimdeki gebelik dokusu kanamayla dışarı atılır. Bu ilaçlar tek başına veya birlikte kullanılabilir, ancak kombinasyon halinde (ilk mifepriston, sonra misoprostol) etkinlik daha yüksektir. Misoprostol, ağızda dilaltı, yanak içi (buccal) veya vajinal yolla kullanılabilir. Yan etki olarak mide bulantısı, ishal, kusma, baş ağrısı ve ateş-titreme sıklıkla görülür.

Nasıl uygulanır? Adım adım süreç

1. Başlangıç muayenesi ve bilgilendirme: Öncelikle kadın-doğum uzmanı veya klinik personeliyle görüşülür. Muayene ve ultrasonla gebelik teyit edilir, işlemin nasıl yapılacağı detaylı anlatılır. Gerekli yönlendirmeler (örneğin ishal veya bulantı riskine karşı ilaçlar, ağrı kesici reçetesi) verilir. Doktor, hapların nasıl alınacağını ve olası yan etkileri açıklar. İlaçlar genellikle reçeteyle temin edilir; internetten alınmamalıdır.
2. Mifepriston aşaması: İlk olarak 200 mg mifepriston hapı alınır. Bu hap gebelik için gerekli progesteronu keser ve hamilelik gelişimini durdurur. Hap alındıktan sonra genelde belirgin bir etki hissedilmez.
3. Misoprostol aşaması: Yaklaşık 24–48 saat sonra doktorun önerdiği şekilde misoprostol hapları alınır. Tipik olarak dört adet 200 µg tablet (toplam 800 µg) kullanılır. Haplar dilaltı, yanağa yerleştirme veya vajinal yöntemle alınabilir; hangisinin seçileceği doktorun önerisine bağlıdır. İlaçlar vücudun emilim özelliğini artırmak için suyla yutulmamalıdır. Misoprostol alınmadan 30 dakika önce ağrı kesici (ibuprofen) içmek kramp şiddetini azaltabilir.
4. Düşüğün gerçekleşmesi: Misoprostol hapını aldıktan genelde 2–6 saat içinde rahim kasılmaya başlar ve kanama ile gebelik dokusu atılır. Bu sırada şiddetli kramp ağrısı, kasık ağrıları ve yoğun kanama (adet kanamasına kıyasla daha fazla) görülür. Gebelik dokusu parçalar halinde atılır; tampon ve ped sıkça kontrol edilmeli, büyük pıhtılar normaldir.
5. İkincil doz (gerekirse): Klinik protokole bağlı olarak bazen ikinci bir misoprostol dozu daha gerekebilir. Doktor gerektiğinde 4 saat sonra tekrar 4 adet misoprostol verilmesini söyleyebilir. Bu ek doz, düşük sürecini tamamlayıp eksik parça kalmasını önlemek içindir.
6. Takip: Haplar alındıktan sonraki ilk 24 saat içinde kanama başlamaz veya azaldıysa derhal doktorla iletişime geçilmelidir. Doktor, kürtajın tamamen tamamlanıp tamamlanmadığını kontrol etmek için bir hafta kadar sonra hassas bir gebelik testi, ultrason veya kan testi önerebilir. Bu testler düşük sonrası hormon düzeylerini ölçerek işlem sonucunu doğrular.

Etki süresi ve belirtiler

Medikal abortusta mifepriston ilaç alındıktan hemen sonra etki etmez; esas etki misoprostol dozunu takiben başlar. İkinci hapı aldıktan yaklaşık 4–6 saat içinde düşük gerçekleşir ve gebelik dokusu dışarı atılmaya başlar. En şiddetli kramp ve kanama genellikle ikinci hapı izleyen ilk 24 saatte meydana gelir. Bu süreçte yoğun adet benzeri kanama, kasık ağrısı ve kramp olur. Çok ileri gebelik haftalarında belirtiler daha şiddetli olabilir.
Kramp ve kanama başlangıcında bulantı, kusma, ishal, ateş veya titreme gibi etkiler görülebilir. Bu belirtiler genellikle birkaç saat içinde geçer. Daha sonra yorgunluk, hafif karın ağrıları ve ara ara lekelenme birkaç gün sürebilir. Adet düzensizleşir; önceki adet beklenenden önce ya da sonra olabilir. Çoğu kadında gebelik sonrası yeni adet kanaması 4–8 hafta içinde normale döner. Eğer 8 haftadan uzun süre adet yoksa doktorla iletişime geçmek gerekir. Belirtiler kişiden kişiye değişmekle birlikte, evde istirahat ve doktorun verdiği ağrı kesicilerle genellikle yönetilebilir.

Kimler için uygun değildir?

Tıbbi kürtaj her kadın için uygun değildir. Aşağıdaki durumlarda düşük hapı tercih edilmez:

• Dış gebelik (ektopik): Gebelik tüplerde veya rahim dışındaysa tıbbi yöntem etkisizdir. Böyle durumlarda acil cerrahi müdahale gerekir.
• Spiral varlığı: Rahim içi araç tedavi öncesinde çıkarılmalı; aksi takdirde düşük hapı beklenen etkiyi vermez.
• Ciddi sağlık sorunları: Uzun süreli steroid kullanımı, adrenal yetmezlik, kan pıhtılaşma bozuklukları, ağır karaciğer hastalığı veya gebeliğin sürdürülmesi için kritik progesteron düzeyi gerektiren durumlar tıbbi abortusa engel olabilir.
• İlaç alerjisi: Mifepriston veya misoprostol içeriklerine alerjisi olanlar kullanmamalıdır.
• Uygunsuz uyum: İlaç rejimine uyamayacak, takibi güç olan kişiler için bu yöntem tavsiye edilmez. Benzer şekilde gebeliğin 10 haftadan ilerlemiş olması durumunda cerrahi kürtaj daha uygun görülür.
  Her durumda hekiminiz tıbbi öykünüze, fizik muayene ve ultrason sonuçlarına göre güvenli olup olmadığına karar verecektir.

Yan etkiler ve komplikasyon riski

Tıbbi abortus sırasında ve sonrasında görülebilecek yan etkiler şunlardır:

• Kasık ağrısı ve kramp: Misoprostol sonrası rahim kasılır; şiddetli kramp ağrısı normaldir. Ağrı, genellikle ağır adet sancısıyla benzer seviyede olabilir. Doktorunuz size ağrı kesici reçete edecektir.
• Kanama: Yoğun vajinal kanama olup adet kanamasından daha fazladır. İlk birkaç saat çok kanlı olabilir; ped veya tamponun her saat ikiden fazla dolması durumunda doktora bildirin. Genellikle ilk 24 saatte kanama zirve yapar ve birkaç gün içinde azalır. Ara kanamalar birkaç hafta sürebilir.
• Sindirim sistemi etkileri: Mide bulantısı (%40–66), kusma (%23–40), ishal (%23–35%) sıktır. Bunlar misoprostolün etkisidir ve genellikle kısa sürelidir. Doktorunuz bulantı ilacı verebilir.
• Ateş ve titreme: Hasta takibi gerekli olup %30–60 oranında geçici ateş veya üşüme görülebilir. Genellikle birkaç saat içinde geçer. 24 saati aşan yüksek ateş enfeksiyon belirtisi olabilir.
• Başağrısı, baş dönmesi: Hafif baş ağrısı ve sersemlik olabilir. İstirahat ve sıvı alımı önerilir.
• Meme hassasiyeti: Gebelik hormonu düştüğü için birkaç gün boyunca göğüste hassasiyet, süt benzeri akıntı görülebilir. Bu normaldir, birkaç gün içinde geçer.
• Emzirme: İlaçlar süt salgısına az da olsa geçebilir; doktorunuza danışarak en güvenli yolu planlayınız.

Ciddi komplikasyonlar nadirdir. ABD FDA verilerine göre yaklaşık 5.6 milyon medikal abortus uygulamasında 28 ölüm bildirilmiş, ancak bunların mifepristona bağlı olduğu kesin değil. Araştırmalara göre ciddi komplikasyon (aşırı kanama, enfeksiyon gibi) riski %0,4’ün altındadır. Nadiren rahimde parça kalması veya eksik düşük nedeniyle cerrahi müdahale gerekebilir. Enfeksiyon belirtileri (kötü kokulu akıntı, 39°C’nin üzerinde ateş) ortaya çıkarsa hemen hekime başvurmak önemlidir. Genel olarak tıbbi kürtaj, uzman kontrolüyle uygulanırsa güvenli kabul edilen bir işlemdir.

Evde kullanım ile klinik gözetim farkları

Erken gebelik döneminde, doğru bilgilendirme ve uygun koşullarla tıbbi abortus evde de yapılabilir. Örneğin Dünya Sağlık Örgütü’ne göre erken gebelikte medikal abortus gereken desteği sağlayacak sağlık sistemleri varsa hasta evde yönetebilir. ABD’de bazı eyaletlerde sanal muayene sonrası ilaç postayla temin edilebilir. Böylece kadınlar kendi evlerinde rahat ortamda düşük yapabilir. Ancak klinik uygulamada sağlık personeli yanınızda olur; ultrason, acil müdahale imkânı mevcuttur. Evde kullanımda hasta, verilen yönergelere tamamen uymalı, herhangi şüpheli durumda hekime ulaşmalı; özellikle çok kanaması veya ateşlenmesi durumunda acilen tıbbi yardım almalıdır. Klinikte ise işlem sırasında hastane koşullarında izleme yapılabilir, gerekirse müdahale hemen yapılır.

Yasal durum: Türkiye’de hukuki çerçeve

Türkiye: 1983 tarihli Nüfus Planlaması Kanunu’na göre isteğe bağlı kürtaj 18 yaşını doldurmuş kadınlar için gebeliğin ilk 10 haftası içinde serbesttir. Tecavüz veya cinsel saldırı sonucu gebeliklerde bu süre 20 haftaya uzar. 18 yaşından küçük kızlar için vasi, evli kadınlar için kocanın izni gereklidir. Klinik kürtaj ülke genelinde devlet ve özel sağlık kuruluşlarında yapılabilir. Tıbbi abortusa özel ek bir düzenleme olmamakla birlikte, ilacı reçeteyle almak şarttır. Türkiye’de mifepriston içeren düşük ilacı resmi onaylı olarak bulunmamaktadır, genellikle hastane ortamında cerrahi düşük uygulanmaktadır.

Düşük hapı sonrası takip ve iyileşme

Medikal abortus tamamlandıktan sonra doktor tavsiyesiyle mutlaka takip yapılmalıdır. Sağlık merkezinden alınacak gebelik testi ve gerekirse ultrasonla kürtajın tamamlandığı doğrulanır. Çünkü gebelik hormonları vücuttan yavaş temizlenir; eczane gebelik testleri düşük sonrası 3-4 hafta boyunca yanlış pozitif çıkabilir. Doktorunuz özel, hassas testlerle (hCG ölçümü) veya ultrasonla gebelik kesesinin kaybolduğunu gösterebilir.
Takipte ayrıca kanamanın düzeyi, ağrı düzeyi ve genel durum izlenir. Normal iyileşme: İlk hafta yoğun kanama ve kramp azalırken, genellikle birkaç hafta ara kanama devam edebilir. Adet döngüsü 4–8 hafta içinde normale döner. Sürecin sonunda yorgunluk ve ağrılar geçer; çoğu kadın 1–2 hafta içinde günlük aktivitelerine döner. Göğüs hassasiyeti birkaç gün sürse de kısa sürede kaybolur.
Takip edilmesi gerekenler: 8 hafta içinde adet görmezseniz veya kanama beklenenden çok azsa yine doktora danışın. İlaç alındıktan sonraki ilk 24 saatte hiç kanama olmaması durumunda acil tıbbi yardıma başvurmak önemlidir. Ayrıca yüksek ateş, kötü kokulu akıntı, şiddetli ağrı, bayılma hissi gibi uyarıcı belirtiler olursa doktora bildirin. Kürtaj sonrası gebelik testleri: Sağlayıcı genellikle yüksek hassasiyetli gebelik testi önerir; ultrason veya kan testi ile gebeliğin tamamen sonlandığı teyit edilir. Evde yapılan idrar testi birkaç hafta pozitif çıkabilir, bu normaldir.
İyileşme süreci: Çoğu kadın bir hafta içinde kendini toparlar; 2 hafta sonra günlük yaşamına büyük ölçüde döner. Ağır egzersiz ve cinsel ilişkiden kısa süre kaçınılmalı; kanama ve enfeksiyon riskini önlemek için doktorunuzun verdiği talimatlara uyulmalıdır. Sağlıklı bir kürtaj sonrası, ileride gebe kalma şansı büyük oranda korunur.

Alternatif yöntemler ve danışmanlık hizmetleri

Düşük hapına ek veya alternatif olarak aşağıdaki yöntemler mevcuttur:

• Cerrahi kürtaj: Pek çok sağlık kuruluşu vakum aspirasyonu ya da dilatasyon-küretaj yöntemi sunar. Vakum aspirasyonu genelde 7–14 haftalık gebelikte, dilatasyon-küretaj (forceps) ise 15 haftadan sonra yapılır. Cerrahi kürtajda işlem hastanede anestezi altında gerçekleştirilir ve genellikle aynı gün taburcu olunur.
• Eğer gebeliğin sonlandırılmasını istemeyenler: Gebeliğin devamı için danışmanlık ve destek de bir seçenektir. Bazı merkezlerde aile planlaması, evlat edinme veya ebeveynlik desteği seçenekleri anlatılır. Karar verme aşamasında psikolojik destek ve rehberlik sağlayan danışma hatları ile klinikler vardır.
• Doğum kontrol danışmanlığı: Kürtaj veya düşük sonrası yeniden gebelik istemeyenler için doğum kontrolü önem kazanır. Hekimler cerrahi işlemler veya tıbbi abortus sonrası yeni bir yöntem başlatmayı önerebilir (spiral, hap, implant vb.) Hatta kürtaj öncesinde bile kontraseptif danışmanlık yapılabilir.

Kadın-doğum uzmanları ve aile planlaması merkezlerinde, düşük hapı ve diğer gebelik sonlandırma yöntemleri hakkında ayrıntılı bilgi ve danışmanlık sunulur. İhtiyaç halinde psikososyal destek de alınabilir. Önemli olan, hasta hakları kapsamında güvenli ve destekleyici bir ortamda ihtiyaç duyduğu yardımı alabilmektir.

En sık yapılan yanlışlar ve doğrular

• Yanlış: “Düşük hapı kullanırsam ileride çocuk sahibi olamam.” Doğru: Yapılan araştırmalar tıbbi kürtajın uzun vadede kısırlığa yol açmadığını göstermiştir. Normal şartlarda adet döngünüz çok geçmeden geri gelir ve gebe kalma yeteneğiniz korunur.
• Yanlış: “Kürtaj meme kanseri riskini artırır.” Doğru: Uluslararası sağlık kuruluşları kürtaj ile meme kanseri arasında bir bağlantı olmadığını belirtir. Tıbbi abortusun meme kanseri riski üzerinde etkisi yoktur.
• Yanlış: “‘Kürtaj sonrası pişmanlık sendromu’ vardır; kadınlar hep üzülür.” Doğru: Bilimsel çalışmalar, çoğu kadının kararından memnun olduğunu ve ruhsal açıdan genellikle rahatlama hissettiğini göstermektedir. Her birey farklı duygular yaşayabilir ama kronik “pişmanlık sendromu” diye bir durum tıbbi olarak tanımlanmamıştır. Gerektiğinde psikolojik destek alınabilir.
• Yanlış: “Tıbbi abortus hapları vücutta eriyip gider, gebelik kaybı oluşmaz.” Doğru: Misoprostol hapları rahmi kasılmaya zorlayarak gebelik dokusunu kanamayla dışarı atar. Yani hapların alımı sonucu gebelik vücuttan temizlenir; kendiliğinden “emilme” diye bir süreç yoktur.
• Yanlış: “Bu ilaçlar internette veya eczaneden kolayca alınabilir.” Doğru: Tıbbi abortus hapları sadece doktor reçetesiyle temin edilir; eczaneden ya da yasadışı yollardan almaya çalışmak tehlikelidir. Sahte veya bozuk ilaçlar sağlığınızı ciddi şekilde riske atar.
• Yanlış: “Medikal abortus çok acı verir.” Doğru: İşlem sırasında kramp ve kanama beklenen belirtilerdir ve ağrılı olabilir. Ancak doktorların verdiği ağrı kesicilerle bu ağrılar yönetilebilir. Yeterli bilgilendirme ve hazırlıkla çoğu kadın bu süreci rahatlatıcı önlemlerle atlatır.