Öksürüğe Ne İyi Gelir? Kuru ve Balgamlı Öksürük Nasıl Geçer?

Öksürük, vücudumuzun solunum yollarını temizlemek için geliştirdiği doğal bir savunma refleksidir. Her yaş grubunda sıkça karşılaşılan bu durum, boğaz veya hava yollarındaki tahriş edici maddeleri, mikropları ya da birikmiş mukusu dışarı atmayı hedefler. Kimi zaman basit bir üşütme nedeniyle geçici olarak ortaya çıkar, kimi zaman ise astım veya reflü gibi altta yatan ciddi bir rahatsızlığın habercisi olabilir. Öksürük genellikle kuru öksürük (balgamsız) veya balgamlı öksürük (üretken) şeklinde görülür. Ayrıca alerjik öksürük gibi özel türleri de vardır.

Öksürük neden olur?

Öksürüğün pek çok farklı nedeni olabilir. En yaygın sebep, üst solunum yolu enfeksiyonlarıdır – örneğin soğuk algınlığı, grip, sinüzit veya farenjit gibi viral enfeksiyonlar sıkça öksürüğe yol açar. Bu tür enfeksiyonlarda görülen öksürük genellikle akut öksürük şeklindedir ve 3 haftadan kısa sürede kendiliğinden düzelir. Alt solunum yolu enfeksiyonları (bronşit, zatürre gibi) da balgamlı ve daha şiddetli öksürük yapabilir. Daha uzun süren, 8 haftadan fazla devam eden kronik öksürük vakalarında ise astım, kronik bronşit, KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı), gastroözofageal reflü (mide asidinin yemek borusuna kaçması), alerjik rinit veya kullanılan bazı tansiyon ilaçları (örneğin ACE inhibitörleri) gibi altta yatan başka nedenler araştırılmalıdır.

Bunların yanında, sigara dumanı ve hava kirliliği gibi tahriş edici etmenler de hem çocuklarda hem yetişkinlerde sürekli öksürüğü tetikleyebilir. Toz, polen, küf gibi alerjenler ise özellikle alerjik bünyeli kişilerde öksürük krizlerine neden olabilir. Son olarak, kuru ve nemsiz hava solunum yollarını kurutarak gıcık tarzı öksürüğe yol açabilir. Kısaca öksürüğün nedenini anlayabilmek için öksürüğün süresi, karakteri (kuru mu balgamlı mı) ve eşlik eden burun akıntısı, ateş, nefes darlığı gibi diğer belirtiler birlikte değerlendirilir.

Öksürüğe ne iyi gelir?

Öksürüğü tamamen kesmek için öncelikle altta yatan nedeni tedavi etmek gerekir. Ancak nedeni ne olursa olsun, öksürüğü hafifletmek ve boğazı rahatlatmak için evde uygulanabilecek basit ve doğal yöntemler vardır. İşte öksürüğe iyi gelen genel öneriler:

• Bol sıvı tüketimi: Öksürüğün en iyi doğal tedavilerinden biri bol bol sıvı almaktır. Su başta olmak üzere bitki çayları (ıhlamur, adaçayı, zencefil, nane-limon gibi) veya tavuk suyuna çorba içmek, boğazı nemlendirerek kuruluğu giderir ve balgamın incelmesine yardım eder.
• Odanın havasını nemli tutma: Bulunduğunuz ortamın havasını çok kuru olmaktan koruyun. %40–50 civarında bir nem oranı solunum yollarını rahatlatır. Kaloriferli evlerde bir kap su bulundurmak, buhar makineleri kullanmak veya sıcak duş almak öksürüğü azaltmaya yardımcı olur.
• Bal ve limon: Bal, öksürüğü yatıştırmada etkisi kanıtlanmış doğal bir besindir. Ilık suya veya bitki çayına bir iki kaşık bal ekleyip içmek boğazdaki tahrişi azaltabilir. Limon ise C vitamini içerir ve bağışıklığı destekler. Ancak 1 yaşından küçük çocuklara bal verilmemelidir!
• Tuzlu su gargarası: Yarım bardak ılık suya yarım tatlı kaşığı tuz ekleyerek yapılan gargaralar boğazı dezenfekte eder, biriken mukusu temizler ve öksürük refleksini azaltır. Özellikle boğazı gıcıklayan kuru öksürükte rahatlama sağlayabilir (bu yöntem sadece yetişkinler ve büyük çocuklar içindir).
• Başınızı yüksekte tutun: Özellikle gece yattığınızda öksürüğünüz artıyorsa, ekstra bir yastık kullanarak başınızı biraz daha yukarıda tutun. Bu sayede geniz akıntısının boğaza akıp öksürük yapması veya reflü ile mide asidinin yemek borusuna gelmesi engellenir.
• Sigara dumanından uzak durma: Sigara ve dumanlı ortamlar hem boğazı hem de akciğerleri tahriş ederek öksürüğü kötüleştirir. Öksürük şikâyeti olanların aktif ya da pasif sigara dumanından kesinlikle uzak durması gerekir.

Yukarıdaki yöntemler hemen her türlü öksürükte ilk etapta uygulanabilecek, güvenli ve basit yaklaşımlardır. Şimdi öksürüğün sık görülen türlerini ayrı ayrı inceleyerek, her birine özel önerilere değinelim.

Kuru öksürük neden olur?

Kuru öksürük, balgam çıkarılmayan, boğazda gıcık şeklinde hissedilen ve ses tellerini zorlayabilen öksürük türüdür. Bu tip öksürük genellikle boğaz ve üst solunum yollarındaki bir tahrişe bağlı gelişir. Yaygın nedenleri şunlardır:

• Viral enfeksiyonlar: Soğuk algınlığı ve grip gibi üst solunum yolu enfeksiyonlarının başlangıç ve iyileşme dönemlerinde öksürük çoğunlukla kurudur.
• Alerjiler: Toz, polen, küf mantarı veya ev hayvanı tüyü gibi alerjenlere maruz kalmak, balgam olmaksızın sürekli bir öksürük yapabilir. Alerjik öksürük çoğunlukla gece yatarken ya da sabahları artar ve inatçı olabilir.
• Astım: Astım hastalarında özellikle geceleri ya da efor sonrası kuru öksürük nöbetleri görülebilir. Astımın kontrol altında olmaması halinde öksürükle birlikte hırıltılı nefes ve nefes darlığı da olabilir.
• Reflü: Mide asidinin yemek borusuna kaçması (asit reflüsü), özellikle yatarken boğazı tahriş ederek kuru öksürüğe yol açabilir. Reflüye bağlı öksürük genellikle yemekten sonra veya gece yatınca ortaya çıkar.
• Sigara ve tahriş ediciler: Sigara kullanımı ya da yoğun sigara dumanına maruz kalmak, boğaz ve hava yollarında kronik tahriş yaparak balgamsız, gıcıklı bir öksürüğe neden olabilir. Ayrıca çok kuru, tozlu veya kirli hava solumak da benzer şekilde öksürük yapar.
• İlaç yan etkileri: Tansiyon yüksekliği için kullanılan ACE inhibitörü türü bazı ilaçlar, kullanıcıların önemli bir kısmında kuru öksürük yan etkisi oluşturur. Bu durumda doktor ilacı değiştirmeyi düşünebilir.

Kuru öksürük çoğunlukla yukarıdaki nedenlere bağlı geçici bir sorundur. Ancak üç haftayı geçtiği halde devam eden veya her geçen gün şiddetlenen kuru öksürüklerde, altta yatan ciddi bir neden olup olmadığını anlamak için doktora başvurmak önemlidir.

Kuru öksürük nasıl geçer?

Kuru öksürüğü geçirmek için öncelikle mümkünse nedeni ortadan kaldırılmalıdır. Örneğin alerji söz konusuysa tetikleyici alerjen ortamdan uzaklaştırılmalı, reflü varsa asit baskılayıcı diyet ve ilaçlara başlanmalıdır. Nedene yönelik tedaviyle birlikte, kuru öksürüğü yatıştırmak için şu yöntemler uygulanabilir:

Doğal ve Bitkisel Yöntemler:

• Boğazı nemli tutmak: Ilık su, bitki çayları veya et suyu çorbalar sık sık yudumlanarak boğaz sürekli nemli tutulmalıdır. Kuru hava öksürüğü artıracağı için oda nemlendirme de ihmal edilmemelidir.
• Bal ve bitki çayları: Bal, tahriş olmuş boğazı yumuşatır ve öksürük refleksini sakinleştirir. Bir bardak ılık ıhlamur, zencefil veya adaçayı çayına bal karıştırarak içmek kuru öksürük krizlerini hafifletebilir. (1 yaş altı bebeklere bal verilmez.)
• Zencefil & zerdeçal: Zencefilin anti-inflamatuar (iltihap azaltıcı) özelliği, boğazdaki tahrişi gidermeye yardım eder. Taze zencefil dilimlerini kaynatıp çayını içebilir veya bal ile macun yapıp birer kaşık yutabilirsiniz. Zerdeçal da benzer şekilde sıcak süte karıştırılıp içilirse gece öksürüklerini azaltmaya katkı sağlar.
• Tuzlu su gargara: Yukarıda bahsedildiği gibi, kuru öksürükte yatıştırıcı etkisi vardır. Özellikle viral enfeksiyon sonrası geçmeyen gıcık öksürüklerde sabah akşam tuzlu suyla gargara yapmak boğazı rahatlatır.
• Buhar inhalasyonu: Kaynamış suyun buharını solumak veya sıcak bir duşa girmek, kuru öksürüğe neden olan tahrişi azaltır. Su buharı solunum yollarını nemlendirerek öksürük refleksini sakinleştirir.

Tıbbi Tedavi ve İlaçlar:

• Öksürük şurupları: Kuru öksürük çok rahatsız edici hale gelmişse, doktor kontrolünde öksürük baskılayıcı şuruplar kullanılabilir. Bu tip şuruplar (deksrometorfan, butamirat gibi etken maddeler içeren) beyindeki öksürük merkezini baskılayarak geçici rahatlama sağlar. Özellikle gece uykuyu bölen kuru öksürüklerde işe yarayabilir. Ancak balgamlı öksürükte bu baskılayıcı ilaçlar kullanılmaz, sadece kuru öksürük için uygundur.
• Pastiller: Eczanelerde satılan boğaz pastilleri, mentol veya okaliptüs gibi maddeler içererek boğazı ferahlatır ve öksürük hissini bastırır. Ayrıca pastil emmek tükürük salgısını artıracağı için boğazın kurumasını önler.
• Altta yatan sebebe yönelik tedavi: Eğer kuru öksürük bir astım atağına bağlıysa hekim inhale bronş açıcı spreyler verebilir. Reflüye bağlı ise antiasit ilaçlar ve diyet önlemleri alınmalıdır. Alerjik durumlara bağlı öksürüklerde antihistaminik ilaçlar veya burun spreyleri kullanılabilir. Yani, öksürüğün asıl nedeni tedavi edildiğinde genellikle kuru öksürük de kendiliğinden düzelir.

Kuru öksürük için bu yöntemleri uygularken, öksürüğünüz 1-2 hafta içinde azalmıyorsa veya yüksek ateş, nefes darlığı, göğüs ağrısı gibi bulgular eşlik ediyorsa mutlaka bir doktora görünmelisiniz.

Balgamlı öksürük neden olur?

Balgamlı öksürük, diğer adıyla prodüktif öksürük, akciğer ve bronşlardaki mukusun (balgamın) öksürükle birlikte gelmesi durumudur. Vücut bu sayede enfeksiyon etkenlerini ve birikmiş salgıları dışarı atmaya çalışır. Balgamlı öksürüğün başlıca nedenleri şunlardır:

• Alt solunum yolu enfeksiyonları: Bronşit (bronş iltihabı), zatürre (pnömoni) ve tüberküloz gibi akciğer enfeksiyonları yoğun balgam üretimine yol açar. Bu hastalıklarda öksürükle sarı-yeşil renkli veya kanlı balgam çıkabilir ve genelde ateş, halsizlik gibi diğer belirtiler de bulunur.
• Üst solunum yolu enfeksiyonları: Soğuk algınlığı veya gripte başlangıçta balgamsız olan öksürük, hastalığın ilerleyen günlerinde balgamlı hale dönüşebilir. Sinüzit gibi durumlarda geniz akıntısı nedeniyle yine balgamlı öksürük görülebilir.
• Kronik Bronşit ve KOAH: Sigara içenlerde yıllar içinde gelişen Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH), kronik bronşit ataklarıyla seyreder. Bu hastalarda sabahları yoğun balgamla birlikte öksürük çok yaygındır.
• Sigara kullanımı: Sigara dumanı akciğerlerde mukus üretimini artırarak “sigara öksürüğü” denen kronik balgamlı öksürüğe yol açar. Özellikle uzun süre sigara içen kişilerde sabah ilk kalktığında balgam çıkarma ihtiyacı oluşur.
• Alerjik ve irritan etkenler: Alerjik astımı olan bazı kişilerde kriz sırasında balgamlı öksürük olabilir. Ayrıca çok kirli, tozlu hava solumak veya kimyasal dumanlara maruz kalmak da akciğerlerin savunma amacıyla fazla mukus üretmesine neden olabilir.

Balgamlı öksürük, vücudun bir şeyi atmaya çalıştığının işaretidir. Bu nedenle tamamen kesilmesi değil, balgamın yumuşatılıp çıkarılması hedeflenir. Aşağıda, balgamlı öksürüğün daha çabuk rahatlaması için uygulanabilecek yöntemler ve tedaviler anlatılmıştır.

Balgamlı öksürük nasıl geçer?

Balgamlı öksürükte temel prensip, balgamı sulandırıp atılmasını kolaylaştırmak olmalıdır. Hem doğal yöntemlerle hem de gerekirse ilaç tedavisiyle balgam daha akışkan hale getirilerek öksürükle vücuttan uzaklaştırılabilir. İşte balgamlı öksürüğü hafifletmek için öneriler:

Doğal ve Bitkisel Yöntemler:

• Bol sıvı ve sıcak içecekler: Su, bitki çayları, sıcak çorbalar mukusu inceltir ve balgamın sökülmesini kolaylaştırır. Özellikle ıhlamur, kekik çayı, nane çayı gibi bitkiler hem boğazı yumuşatır hem de anti-mikrobiyal özellikleriyle enfeksiyonla savaşmaya destek olabilir. Ilık bal-limon karışımı da hem balgamı yumuşatır hem boğazdaki tahrişi azaltır.
• Buhar tedavisi: Sıcak su buharı solumak, balgamlı öksürükte mucizeler yaratabilir. Bir kaba kaynar su koyup başınızı havluyla örterek çıkan buharı bir süre teneffüs edin. Bu yöntem balgamın gevşemesine ve kolay öksürülmesine yardımcı olur. Alternatif olarak sıcak bir duş alarak duşun buharından faydalanabilirsiniz.
• Ortamı nemlendirme: Odanızı nemli tutmak balgamlı öksürükte geceleri rahat nefes almanızı sağlar. Kalorifer nedeniyle kuruyan havayı nemlendirmek için buhar makinesi kullanabilir veya odada su dolu kaplar bulundurabilirsiniz. Nemli hava solumak, akciğerlerdeki mukusun incelmesine yardım eder.
• Pozisyon ve çıkarma: Balgamı atabilmek için öksürüğünüz geldiğinde mümkünse dik oturun veya ayakta olun. Çıkan balgamı mutlaka tükürün, yutmayın. Balgamı yuttuğunuzda tekrar akciğerlere inerek enfeksiyonu uzatabilir veya mideyi rahatsız edebilir. Gece yatarken birden öksürük krizi geliyorsa, yatakta yarı oturur pozisyona gelerek öksürün ve balgamı çıkartın, sonra tekrar uzanın.
• Siyah turp & bal kürü: Halk arasında yaygın kullanılan bir yöntem de siyah turp ile bal karışımıdır. Orta boy siyah turpun içi oyularak bal doldurulur ve birkaç saat bekletilir. Turpun salgıladığı şerbet kaşıkla içilir. Bu doğal yöntem balgam söktürmeye yardımcı olabilir.

Tıbbi Tedavi ve İlaçlar:

• Balgam söktürücüler: Eczanelerde reçetesiz temin edilebilen bazı şuruplar veya tablet formunda ilaçlar balgamı inceltir. Örneğin guaifenesin, asetil sistein, ambroksol gibi etken maddeler balgam kıvamını sulandırarak öksürükle atılmasını kolaylaştırır. Bu ilaçlar özellikle bronşit gibi durumlarda doktor tarafından önerilebilir.
• Öksürük baskılayıcı ilaçlar: Balgamlı öksürükte genellikle bu tür ilaçlar önerilmez. Çünkü öksürük refleksini baskılamak balgamın vücutta birikmesine yol açabilir. Bu da iyileşmeyi geciktirir ve enfeksiyonu kötüleştirebilir. Bu nedenle balgamlı öksürük yaşarken kendi kendinize öksürük kesici şurup almayın. Sadece doktorunuz özel bir nedenle önerirse kullanın.
• Antibiyotikler: Balgamlı öksürüğe sebep olan enfeksiyon bakteriyel ise (örn. zatürre, bakteriyel bronşit), uygun antibiyotik tedavisi gerekir. Ancak öksürüklerin çoğu viral enfeksiyon kaynaklı olduğundan antibiyotik her zaman işe yaramaz ve gereksiz yere kullanılmamalıdır. Antibiyotiğe ihtiyaç olup olmadığını en iyi doktor muayene ve gerekirse tetkiklerle belirler.
• Astım veya KOAH tedavileri: Eğer balgamlı öksürüğünüz altta yatan astım, KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı) gibi kronik bir hastalığa bağlıysa, doktorunuz inhale kortikosteroidler, bronş genişletici spreyler gibi o hastalığa yönelik tedavileri düzenleyecektir. Bu tedavilere düzenli uyum sağlamak, öksürük şikâyetini de azaltacaktır.

Balgamlı öksürükte bol istirahat etmek, vücudun enfeksiyonla savaşmasına yardımcı olur. Eğer yüksek ateş, şiddetli göğüs ağrısı, nefes darlığı gibi ciddi belirtiler varsa vakit kaybetmeden bir sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir.

Alerjik öksürük neden olur?

Alerjik öksürük, vücudun belirli tetikleyicilere (alerjenlere) karşı aşırı duyarlılığından kaynaklanan bir öksürük türüdür. Alerjenler solunum yollarına ulaştığında bağışıklık sistemi bunlara aşırı tepki verir ve histamin gibi maddeler salgılanır. Sonuçta burun akıntısı, geniz akıntısı, hapşırma ve öksürük gibi belirtiler ortaya çıkabilir.

Alerjik öksürüğün en sık tetikleyicileri ev tozu akarları, polenler, küf sporları ve evcil hayvanların deri döküntüleri/tüyleridir. Örneğin, evde toz birikmesi veya yatağınızda toz akarlarının olması gece boyunca kuru bir öksürüğe sebep olabilir. Bahar aylarında polenlerin artmasıyla birlikte bazı kişilerde hiç bitmeyen bir öksürük ve boğaz kaşıntısı görülebilir. Alerjik öksürük genellikle balgamsız ve inatçıdır; basit soğuk algınlığı ilaçlarıyla geçmez, alerji tedavisi gerektirir. Çoğu zaman alerjik öksürüğe burun akıntısı, genizde yanma, gözlerde sulanma-kaşınma gibi diğer alerji bulguları da eşlik eder.

Astım hastalığı da aslında alerjik mekanizmayla ortaya çıkabilen bir durumdur. Alerjik astımı olan kişilerde toz veya polen maruziyeti sonrası hem nefes darlığı/hırıltı hem de öksürük tetiklenebilir. Bu nedenle uzun süren, özellikle geceleri artan ve nefes darlığı ile birlikte olan öksürüklerde astım yönünden değerlendirme gerekebilir.

Alerjik öksürük nasıl geçer?

Alerjik öksürükle baş etmenin ilk adımı, tetikleyici alerjenden uzak durmaktır. Maruziyet azaltıldığında vücut daha az reaksiyon gösterecek ve öksürük de hafifleyecektir. Bununla birlikte, alerjik öksürüğü yatıştırmak için şu yöntemler denenebilir:

Doğal ve Koruyucu Yöntemler:

• Alerjenlerden arınma: Evinizi düzenli olarak tozdan arındırın. Özellikle yatak odasında halı, peluş oyuncak gibi toz tutan eşyaları azaltın. Yatak çarşaflarını yüksek ısıda sık sık yıkayın. Mümkünse HEPA filtreli bir hava temizleyici cihaz kullanarak ev içi havadaki alerjen yükünü düşürün.
• Odayı havalandırma: Gün içinde odaları havalandırmak ve taze hava girmesini sağlamak önemlidir. Polen mevsiminde havalandırmayı polenin az olduğu sabah erken veya akşam geç saatlerde yapmak daha iyi olabilir.
• Ortam nem dengesi: Hem aşırı kuru hava hem de fazla nem alerjik öksürüğü kötüleştirebilir. Orta düzeyde (yaklaşık %45 nem) bir ortam sağlamaya çalışın. Kuru havalarda nemlendirici, çok nemliyse klima veya nem alıcı cihaz kullanılabilir.
• Tuzlu su ve burun temizliği: Eğer alerjenler nedeniyle geniz akıntısı ve burun tıkanıklığı oluyorsa, bu da öksürüğü tetikler. Serum fizyolojik (tuzlu su) spreylerle burnu temizlemek geniz akıntısını azaltarak öksürüğü hafifletebilir. Ayrıca gün sonunda ılık tuzlu suyla gargara yapmak da boğazda biriken alerjenleri temizler.
• Bitkisel destekler: Bazı bitkiler alerjik reaksiyonları yatıştırmaya yardımcı olabilir. Örneğin adaçayı veya papatya çayı boğazı rahatlatır. Zencefil ve zerdeçalın anti-enflamatuar etkileri alerjik boğaz tahrişini azaltabilir. Bunlar kesin tedavi olmasa da destekleyici olarak kullanılabilir.

Tıbbi Tedavi ve İlaçlar:

• Antihistaminikler: Alerjik öksürüğün giderilmesinde en yaygın kullanılan ilaç grubu antihistaminiklerdir. Ağızdan alınan haplar (örneğin setirizin, loratadin gibi etken maddeler) vücutta histamin salınımının etkilerini bloke ederek öksürük, hapşırma, burun akıntısı gibi şikâyetleri dindirir. Bu ilaçlar genellikle akşamları alınır ve gün boyu rahatlama sağlar.
• Burun spreyleri: Alerjik rinit nedeniyle sürekli geniz akıntısı ve öksürük yaşayanlarda, kortikosteroid içeren burun spreyleri çok etkilidir. Bu spreyler burna lokal olarak etki ederek iltihabi reaksiyonu azaltır, tıkanıklığı açar ve dolaylı olarak öksürüğü de keser. Ancak doktor önerisiyle ve tarif ettiği süre boyunca kullanılmaları gerekir.
• Astım spreyleri: Eğer alerjik öksürük aslında astımın bir belirtisi ise (yani akciğerlerde de daralma var ise), doktorlar inhale bronkodilatör (nefes açıcı) ve inhale steroid ilaçlar verebilir. Doğru teknikle düzenli kullanılan astım spreyleri öksürük krizlerini de önleyecektir.
• Diğer tedaviler: Çok ağır vakalarda alerji uzmanları immunoterapi (alerji aşısı) önerebilir. Bu, belirli alerjenlere karşı vücudu alıştırarak uzun vadede hassasiyeti azaltan bir tedavidir. Ancak her patient için uygun olmayabilir ve yıllar süren bir süreçtir.

Alerjik öksürük yaşayan kişilerin, özellikle ev tozu ve polen mevsimlerinde, gerekirse maske kullanarak veya ilaçlarını önceden alarak önlem almaları da önemlidir. Unutmayın ki alerjik öksürük tamamen geçmese bile kontrol altına alınabilir; yaşam kalitenizi yükseltmek için alerji tetikleyicilerinizi tanıyıp onlardan korunmaya çalışın.

Çocuklarda öksürüğe ne iyi gelir?

Çocuklar, özellikle de okul çağındaki çocuklar yılda birkaç kez öksürükle seyreden enfeksiyonlar geçirebilirler. Ebeveynler için öksüren bir çocuğu rahatlatmak önemli bir önceliktir. Peki çocuklarda öksürüğü hafifletmek için neler yapabilirsiniz?

Doğal Yöntemler ve Ev İçi Destek:

• Sıvı alımını artırın: Çocuğunuza sık sık su, bitki çayı, meyve suyu, çorba gibi sıvılar teklif edin. Yeterli sıvı alımı balgamı inceltir, genizdeki akıntıları temizler ve boğazını yumuşatarak öksürük sayısını azaltır.
• Bal ile yumuşatma: 1 yaşından büyük çocuklarda bal kullanımı öksürüğü azaltabilir. Özellikle gece yatmadan önce 1 tatlı kaşığı bal yedirmek veya ballı ılık süt/ıhlamur içirmek çocuğun boğazını rahatlatıp öksürük krizlerini hafifletebilir.
• Odayı nemlendirin: Çocuğun odasının havası çok kuruysa, burun ve boğaz kuruyarak öksürüğü kötüleştirebilir. Odada bir buhar makinesi çalıştırmak veya kalorifer üzerine su koymak faydalıdır. Yaklaşık %45 nem idealdir. Ayrıca her gün kısa süreli de olsa odasını havalandırmayı unutmayın.
• Burun temizliği: Küçük çocuklarda öksürük çoğu zaman burun akıntısı/geniz akıntısıyla beraberdir. Burnu tıkalı olan çocuk ağızdan nefes alır ve boğazı kuruduğu için daha çok öksürür. Bu nedenle serum fizyolojik (tuzlu su) burun damlalarıyla bebeğinizin/çocuğunuzun burnunu günde birkaç kez temizleyin. Bebeklerde burun aspiratörüyle yumuşayan sekresyonları çekebilirsiniz. Burun açıldığında öksürük de genellikle azalacaktır.
• Yatağını uygun konumlandırın: Eğer öksürük gece yatınca artıyorsa, çocuğun yastığını biraz yükseltmeyi deneyin. Yatar pozisyondayken geniz akıntısı boğazı daha çok rahatsız eder; başın hafif yüksekte olması öksürük refleksini azaltabilir.
• İstirahat ve takip: Çocuğunuz öksürürken onu okul/kreş gibi kalabalık ortamlara sokmamaya çalışın, evde dinlenmesini sağlayın. Bu hem çabuk iyileşmesine yardım eder hem de bulaşıcı ise başkalarına yaymasını önler. Vücut dinlenirken hastalıkla daha iyi savaşır.

Tıbbi Destek ve İlaçlar:

• Öksürük şurupları konusunda dikkat: Küçük çocuklarda (özellikle 6 yaş altı) reçetesiz satılan öksürük kesici şuruplar genellikle tavsiye edilmez. Çünkü öksürük, vücudun savunma refleksi olup balgamı ve mikropları temizler; bunu baskılamak bazen zararlı olabilir. Doktorlar genellikle çocuklarda öksürüğü direkt kesmek yerine, altta yatan nedeni tedavi etmeyi hedefler. Ancak bazı durumlarda çocuk doktorunuz öksürüğü yumuşatmak için bitkisel içerikli bir şurup veya geniz akıntısını azaltacak bir ilaç önerebilir. Doktora danışmadan çocuğunuza ilaç vermeyin.
• Ateş ve ağrı kontrolü: Eğer öksürükle birlikte ateş, boğaz ağrısı gibi şikâyetler de varsa, parasetamol veya ibuprofen gibi çocuklar için uygun dozda ateş düşürücü- ağrı kesiciler kullanılabilir. Bu ilaçlar öksürüğü doğrudan kesmez ama çocuğun genel durumunu düzeltir, rahat uyumasını sağlar. Tabii ki kullanımını doktora danışarak yapın ve prospektüs dozlarına uyun.
• Nebulizatör ve buhar tedavisi: Bazı durumlarda doktorlar, öksüren çocuğa nebulizatör cihazıyla buhar tedavisi verir. Serum fizyolojik buharı veya ilaçlı buhar (bronkodilatör, steroid gibi) solutmak, özellikle krup, bronşit veya astım atağı gibi durumlarda çocuğun rahatlamasını sağlar. Bu tür tedaviler ancak hekim önerisiyle ve gerek görülürse uygulanmalıdır.
• Antibiyotik ihtiyacı: Çocuklarda öksürüklerin çoğu viral enfeksiyon kaynaklıdır ve antibiyotik gerekmez. Ancak eğer doktor muayenede zatürre, bakteriyel bronşit, boğmaca gibi bir durum tespit ederse antibiyotik başlayabilir. Antibiyotik kullanımı her zaman doktor kararı olmalıdır; öksürüğü var diye kendi kendinize çocuğunuza antibiyotik vermeyin.

Ne zaman doktora başvurmalı? Özellikle küçük bebeklerde ve yeni doğanlarda öksürük ciddiye alınmalıdır. Eğer bebeğiniz 3 aylıktan küçük ise herhangi bir öksürük durumunda doktorunuza danışın. Daha büyük çocuklar için de şu durumlarda tıbbi değerlendirme gereklidir: hızlı veya zor nefes alma, yüksek ateşin 3 günden uzun sürmesi, çocuğun genel durumda belirgin bozulma (uyuşuk, halsiz görünme), sık nefes alıp verme, dudaklarda morarma, veya öksürük 2 haftayı geçtiği halde iyileşmeme. Bu belirtiler varsa vakit kaybetmeden bir çocuk doktoruna gidiniz.

Bebeklerde öksürük için ne yapmalı?

Bebekler, bağışıklık sistemleri tam gelişmediği ve solunum yolları çok dar olduğu için öksürükten çabuk etkilenirler. Özellikle birkaç aylık bir bebek öksürmeye başlamışsa anne-babalar hemen endişelenir. Bebeklerde öksürüğü hafifletmek ve bebeği rahatlatmak için aşağıdaki önlemleri alabilirsiniz:

• Ortamı nemlendirin: Bebeğinizin bulunduğu odanın havası temiz ve yeterince nemli olmalıdır. Kaloriferli odalarda havayı nemlendirmek için buhar cihazı kullanın veya oda içine su dolu kap koyun. Nem, bebeğin hassas hava yollarını nemlendirerek kuru öksürükleri azaltır.
• Burnunu temiz tutun: Bebekler ağızdan nefes almayı bilmedikleri için burunları tıkandığında öksürük ve huzursuzluk artar. Serum fizyolojik damlaları burnuna damlatarak yumuşatın ve ardından burun aspiratörü ile bebeğin burnundaki salgıları nazikçe çekin. Burun pasajları açık olursa bebeğiniz daha rahat nefes alır ve öksürüğü de azalır.
• Bol sıvı (anne sütü): Eğer bebeğiniz emziriliyor ise sık sık emzirmeye devam edin. Anne sütü, bebeğin hem sıvı ihtiyacını karşılar hem de bağışıklığını destekler. Daha büyük, ek gıdaya geçmiş bebeklerde su ve uygun bitki çayları (örneğin rezene) da verilebilir. Yeterli sıvı alımı boğazını yumuşatmaya yardımcı olur.
• Yatağını yükseltme: Bebeğin yatağının baş tarafını hafifçe yükseltmek (örneğin yatağın baş ucuna bir takoz koyarak eğim vermek) geniz akıntısının boğaza akıp öksürük yapmasını önleyebilir. Bebeği yatırırken tamamen düz yerine, başı biraz yukarıda olacak şekilde yatırmaya çalışın. Tabii ki bebeğin güvenliği için yastık kullanımı konusunda dikkatli olun, bir pediatri uzmanından tavsiye alın.
• Buhar ve sıcak banyo: Ilık bir banyo yaptırmak veya banyoda sıcak suyu açıp oluşan buharlı ortamda birkaç dakika bebeğinizle beklemek, burun tıkanıklığını ve öksürüğü hafifletebilir. Banyo sonrası üşütmeden kurulayıp sıcak tuttuğunuzdan emin olun.
• Sarılıp dik pozisyonda tutma: Bebeğiniz çok öksürüp yatağında rahatsız olduysa, kucağınıza alıp başı omzunuzda dik pozisyonda bir süre sakinleştirin. Bu pozisyon hava yollarının açılmasına yardımcı olur. Sırtına hafifçe vurarak balgam varsa çıkarmasına yardımcı olabilirsiniz (çok nazik ve bebek için uygun şekilde).

Bebeklerde dikkat edilmesi gerekenler: 1 yaş altı bebeklere bal vermek kesinlikle yasaktır, bu unutulmamalıdır. Öksürük için bitkisel dahi olsa herhangi bir şurup ya da ilaç doktora danışılmadan verilmemelidir. Bebeklerde öksürük şikâyeti 1-2 günden uzun sürdüyse, özellikle de ateş, emmede azalma, hızlı nefes alma, morarma gibi bulgular varsa hemen doktora başvurun. Çok küçük bebeklerde sıradan bir soğuk algınlığı bile hızla ağırlaşabileceğinden, bebeklerin öksürüğünü evde günlerce takip etmek yerine erken dönemde tıbbi yardım almak daha doğrudur.

Gebelikte öksürük neden olur?

Hamilelik döneminde anne adaylarının vücudu birçok değişikliğe uğrar. Bağışıklık sistemi bebeği korumak adına baskılandığı için gebeler enfeksiyonlara daha yatkın hale gelir. Bu nedenle hamilelikte soğuk algınlığı, grip gibi hastalıklara yakalanma olasılığı artar ve öksürük görülebilir. Özellikle kış aylarında hamileler sık sık üst solunum yolu enfeksiyonu geçirip öksürebilirler.

Bunun yanı sıra, hormonal değişimlere bağlı burun tıkanıklığı ve geniz akıntısı hamilelikte çok yaygındır (hatta “hamilelik nezlesi” diye bilinir). Sürekli tıkalı burun ve akan geniz, boğazı tahriş ederek kuru öksürüğe sebep olabilir. Yani hamilelikte öksürüğün tek nedeni enfeksiyonlar değildir; vücuttaki hormonal ve fizyolojik değişimler de rol oynar.

İlerleyen hamilelik haftalarında ortaya çıkan bir diğer etken ise reflü şikâyetleridir. Büyüyen rahmin mideye baskı yapması ve hormonların etkisiyle yemek borusu alt kapağının gevşemesi sonucu mide asidi yukarı kaçar. Anne adaylarında özellikle yatarken mide ekşimesi ve öksürük şeklinde kendini gösteren reflü atakları olabilir.

Gebelikte öksürük genellikle bebeğe zarar vermez. Anne karnındaki bebek, amniyon sıvısı içinde korunmaktadır ve annenin öksürmesiyle ona fiziksel bir darbe gelmez. Ancak çok şiddetli öksürük krizleri anne karnındaki kasları gererek karın bölgesinde rahatsızlık yaratabilir. Nadir de olsa yoğun öksürük, karın içi basıncı artırıp erken kasılmaları tetikleyebilir. Bu yüzden hamilelikte uzun süren veya anneyi çok yoran öksürükler ihmal edilmemeli, doktorla görüşülmelidir.

Hamilelikte öksürüğe ne iyi gelir?

Hamilelik sürecinde ilaç kullanımının kısıtlı olması nedeniyle, öksürük yaşayan anne adayları öncelikle doğal ve zararsız yöntemlere başvurmalıdır. İşte gebelikte öksürüğü rahatlatmak için öneriler:

Doğal ve Güvenli Çözümler:

• Bol sıvı ve bitki çayları: Gebelikte de su tüketimi çok önemlidir. Günde en az 8-10 bardak su içmeye özen gösterin. Ayrıca ıhlamur, papatya, zencefil, kuşburnu gibi bitki çaylarından 1-2 fincan içebilirsiniz. Bu çaylar boğazınızı yumuşatır ve öksürüğü azaltır. (Adaçayı rahim kasılmalarını etkileyebileceğinden çok sık içilmesi önerilmez, günde bir fincanı geçmeyin).
• Bal ve limon: Ilık suya veya bitki çayına bal karıştırıp limon sıkmak, hamilelikte güvenle uygulanabilecek bir yöntemdir. Bal boğazı yumuşatır, limon ise C vitamini desteği sağlar. Günde birkaç kez bu karışımdan birer fincan içebilirsiniz.
• Nemli ortam ve buhar: Evde bulunduğunuz odanın havasını nemli tutun (ama aşırı nemli olmasın). Kalorifer kullanıyorsanız yanında su bulundurun. Burun tıkanıklığınız varsa buhar banyosu yapın: banyoda sıcak suyu açıp oluşan buharı 5-10 dakika solumak hem burun açar hem öksürüğü yatıştırır. Gece yatarken de odaya buhar makinesi koyabilirsiniz.
• Tuzlu su gargarası: Eğer boğazınızda gıcık ve tahriş hissi varsa, günde birkaç defa tuzlu su ile gargara yapın. Tuzlu su doğal bir antiseptiktir ve boğazdaki şişliği indirir, mikropları azaltır. Yarım bardak ılık suya yarım çay kaşığı tuz koyup karıştırarak bu gargarayı hazırlayabilirsiniz.
• Yastıkla yüksek yatma: Özellikle reflüye bağlı gece öksürüklerini önlemek için başınızı yüksek tutarak uyuyun. Fazladan bir yastık kullanmak veya yatağın baş kısmını yükseltmek, mide asidinin boğaza gelmesini engeller ve öksürük krizlerini azaltır.
• İstirahat ve beslenme: Vücudun direncini artırmak için dengeli beslenin, taze meyve-sebze tüketin ve yeterince dinlenin. Uyku düzeninize dikkat edin; iyi uyku bağışıklığı güçlendirir ve iyileşmeyi hızlandırır.

Tıbbi Destek ve İlaçlar:

• Doktora danışmadan ilaç almayın: Hamilelikte mümkün olduğunca ilaç kullanmaktan kaçınmak gerekir, özellikle ilk 3 ay. Öksürük için reçetesiz satılan birçok şurup veya pastil bile hamileler için uygun olmayabilir. Bu nedenle çok gerekmedikçe ilaçsız yöntemlerle yetinin. Eğer öksürük çok şiddetliyse ve başka çareniz yoksa, kadın doğum uzmanınıza danışarak hamilelikte kullanılmasında sakınca olmayan bir öksürük şurubu veya pastil tercih edilebilir. Bazı bitkisel içerikli öksürük şurupları (örneğin bal bazlı, bitki özlü şuruplar) gebeler için formüle edilmiştir; doktorunuz bu tip bir ürünü önerebilir.
• Diğer güvenli ilaçlar: Öksürüğe ateş veya ciddi boğaz ağrısı eşlik ediyorsa, doktor kontrolünde parasetamol (asetaminofen) kullanılabilir, bu hamilelikte en güvenli ağrı kesici/ateş düşürücüdür. Bakteriyel bir enfeksiyon tespit edilirse (örneğin gebelikte zatürre gibi ciddi bir durum) anne ve bebeğin sağlığı için doktor uygun gördüğü antibiyotiği verecektir. Hamilelikte gerekli olduğunda kullanılabilecek çeşitli antibiyotikler mevcuttur, bu konuda doktorunuza güvenin.
• Önleyici tedbirler: Elbette ki en iyisi hiç hasta olmamaktır. Hamilelik planlıyorsanız veya hamileyseniz, grip aşısı olmanız önerilir. Grip aşısı gebelikte güvenlidir ve sizi gripten koruyarak hem öksürük hem de diğer komplikasyon risklerini azaltır. Benzer şekilde COVID-19 aşısı da önerilmektedir. Ayrıca salgın zamanlarında kalabalık ortamlardan uzak durmak, maske takmak gibi önlemlerle enfeksiyon kapma riskinizi düşürebilirsiniz.

Hamilelikte yaşanan öksürük büyük ölçüde zararsız olsa da anne adayının konforunu bozar. Yukarıdaki yöntemlerle birkaç gün içinde genellikle düzelir. Fakat ısrarlı bir öksürük, yüksek ateş, nefes darlığı veya kanlı balgam gibi anormal durumlar olursa gecikmeden doktorunuza başvurmanız önemlidir.

Öksürük her yaşta görülebilen ve altında pek çok neden yatabilen bir belirtidir. Çoğu zaman evde alınacak basit önlemlerle ve doğal yöntemlerle öksürüğü hafifletmek mümkündür. Bal, bitki çayları, bol sıvı alımı ve ortamın nemlendirilmesi gibi yaklaşımlar ilk akla gelen, güvenli yöntemlerdir. Aynı zamanda gerektiğinde modern tıbbın sunduğu ilaç tedavileri de doktor önerisiyle kullanılabilir. Özellikle bebek, yaşlı ve hamile gibi hassas gruplarda öksürük yakından izlenmeli; durum ağırlaşıyorsa veya uzun sürdüyse bir doktora danışılmalıdır. Unutmayın, öksürük vücudunuzun bir alarmıdır – bu alarmın neyi işaret ettiğini doğru anlamak ve ona göre hareket etmek sağlığınız için en iyisidir.